AGUISÍN
Dánta Mamidou Diaou
Af-Raic
Beidh sé ina raic
Beidh sé ina chraic
Níl fhios acu faic
na flics*
Níl a fhios acu faic
Ní thuigeann an chraic
Lena yaic yaic yaic
na flics*
Beidh sé ina raic
Beidh sé ina chraic
Níl fhios acu faic
na flics*
Sinne zonards**
Sinne’z ón tsráid
Sinne’z ón ard
sin ia’z na flics
Beidh sé ina raic
Beidh sé ina chraic
Níl fhios acu faic
na flics
Linne an áit
Linne eastáit
Leo sin an stát
na flics
Beidh sé ina raic
Beidh sé ina chraic
Níl fhios acu faic
na flics
Linne an spás
Linne an rás
Leo siúd an bás
na flics
Tá sé ina raic
Tá sé ina chraic
Níl fhios acu faic
na flics
*flics: focal sráide ar na ‘póilíní’
**zonards: daoine óga a mhaireann sna heastáit
An Farine (Feairín) Bán
Tá sé fós i gceannas
An Farine Bán
Teannas, teannas, teannas,
Teannas, teannas, teannas,
An Farine Bán
Táimid fós go hainnis
An Farine Bán
Ainnis, ainnis, ainnis
Ainnis, ainnis, ainnis
An Farine Bán
D’athraigh sé a dhath
An Farine Bán
Ó gheal go dubh
Dubh, dubh, dubh
Dubh, dubh, dubh
An Farine Bán
Níor athraigh rud ar bith
An Farine Bán
Ó inné go dtí inniu
Inniu, inniu, inniu
Inniu, inniu, inniu
An Farine Bán
Sampla tábhachtach dá chuid oibre is ea an t-amhrán traidisiúnta i gcuimhne ar longbhriseadh le Joola amach ó chósta Sénégal in 2002 nuair a bádh suas le dhá mhíle duine.
le Joola
Beidh trácht go deo is fad a bheadsa beo
Ar thubaist le Joola a scrios an Sénégal,
Fir is mná agus leanaí nár áiríodh
A bádh gan a dtuairisc ag an gcine geal.
Dhá mhíle duine
Sa long ró-lán
Trí scór amháin
A tháinig slán
as le Joola.
Bhí na pioróga* ar snámh faoi ualach go gunnail
Agus lasta is sluaite ag triall ar Dakar,
Aoibh orthu ar maidin, scléip is gealgháire
Ag lódáil le Joola i bport Ziguinchor.
Dhá mhíle duine
Sa long ró-lán
Trí scór amháin
A tháinig slán
as le Joola.
Feistithe as an nua is í réidh don seoladh,
Srian uirthi le caladh ins an aimsir bhreá,
Thabharfadh sí aghaidh ar na farraigí arda
Chomh lúfar le láir ag léim thar an bhfál.
Dhá mhíle duine
Sa long ró-lán
Trí scór amháin
A tháinig slán
as le Joola.
Bhí mná óga ar bord is a gcleamhnas déanta
Ag triall ar a mbainis i gceann trí lá,
Is gurbh í fleá a bpósta uallán an éaga
A chanfadh na tonnta is iad á mbá.
Dhá mhíle duine
Sa long ró-lán
Trí scór amháin
A tháinig slán
as le Joola.
Bhí scoth na bhfear ann a cheansódh tréada
A threabhfadh talamh is a bhainfeadh barr,
Leoin chun fiaigh is tíogair ag réabadh,
Nár ghéill lá riamh is a scuabfaí ar lár.
Dhá mhíle duine
Sa long ró-lán
Trí scór amháin
A tháinig slán
as le Joola.
Sheol sí go socair an abhainn mhór leathan
A nascann ár dtír leis an Casamanche,
Ár ndúiche ársa, géag scartha ár sinsear,
Gur ghabh cuan domhain arís in Carabane.
Dhá mhíle duine
Sa long ró-lán
Trí scór amháin
A tháinig slán
as le Joola.
Is a oiread daoine a bhí ann tráthnóna
Ag bailiú sna pioróga le dul ar bord,
Gabhair is lachain is uain ag méiligh,
Méithe na tíre is naíonáin ar deol.
Dhá mhíle duine
Sa long ró-lán
Trí scór amháin
A tháinig slán
as le Joola.
Foireann iomlán imreoirí sacair
Gaiséil óga ar a gcéad thuras i mbád
Créatúirí a sracfaí i gcraos na mara
Ag súil le cluiche amárach in Dakar.
Dhá mhíle duine
Sa long ró-lán
Trí scór amháin
A tháinig slán
as le Joola.
A Dhia cén mhaith dhom a líon a ríomhadh
Nár mhór an cás bás éinne amháin?
Ach duine ar dhuine, gas óg craobh chríonna
Á gcarnadh sa taoide, easlán nó folláin.
Dhá mhíle duine
Sa long ró-lán
Trí scór amháin
A tháinig slán
as le Joola.
Seo léi chun siúil i ndoircheacht oíche
Sluaite ar deic nó ina suan sna cábáin
Dream go meidhreach ag rince sa bhialann
Ag cnagadh ceoil is í claon ar a cliatháin.
Dhá mhíle duine
Sa long ró-lán
Trí scór amháin
A tháinig slán
as le Joola.
Bhris clagar ón spéir is dhein sé díle,
Ag seoladh ó thuaidh a d’éirigh an ghaoth;
Níor bhaol ach coimeád i mbéal na gaoithe
Ach bhí slua le scaoll ag rith ó thaobh go taobh.
Dhá mhíle duine
Sa long ró-lán
Trí scór amháin
A tháinig slán
as le Joola.
Leathann an eagla mar a leathann fríd ghalair
Ó dhuine go duine is ón mbéal go dtí an béal,
Nó nuair a fhaigheann ainmhí boladh an bhagair
Sceitheann ina lasair allta ar fad tríd an tréad.
Dhá mhíle duine
Sa long ró-lán
Trí scór amháin
A tháinig slán
as le Joola.
Ní bheidh a fhios go deo má theip an t-inneall
Má chaill sí a cumhacht ar an bhfarraige ard,
D’iompaigh le Joola béal fúithi sa tuile
Inch Allah! Bádh nach mór gach duine ar bord.
Dhá mhíle duine
Sa long ró-lán
Trí scór amháin
A tháinig slán
as le Joola.
Chruinnigh na daoine is iad ag caoineadh
Ag súil le scéala is gan scéal le fáil,
An mháthair, an t-athair, an griot** críonna
Ag guí os ard véarsaí don tarrtháil.
Níorbh aon mhaith é dá mhéid a dhícheall
Leath scamall dobróin ar an Sénégal,
Náisiún ar aon bhuille trí lá is trí oíche
Is ár ngaolta cloíte i ndomhan na bhfear geal.
Dhá mhíle duine
Sa long ró-lán
Trí scór amháin
A tháinig slán
as le Joola.
*pioróga: báid thraidisiúnta adhmaid, pirogue
**griot: file agus ceoltóir taistil traidisiúnta san Afraic Néagróch.
L’Oiseau de Paradis*
An beart bláthanna
Ó na trópaicí
Ar an mbord
Ag feo,
Gan cheol níos mó
Gan rince dearg, buí
Is ceann faoi lúbtha
Ar l’oiseau de Paradis,
Gur chuala an lon
Ag sreangadh nótaí
Leictreacha ar ár son
Sa pháirc phoiblí,
Is thóg an bláth féin
A cheann chun na gréine
In ómós don éan i bPáras
A thuirling glan as Parthas.
*An t-ainm a thugtar ar bhláth in Guadeloupe agus sa Mhuir Chairb, strelitzia reginae, mar gheall ar chruth an éin ar a chloigeann bláfar.
Balafong*
An ceol chomh glé le gealach lán
Ina spréacharnach faoi thalamh
Ag tionlacan an amhráin,
Líonann sé na hardáin
Le crainn cnónna cócó
Á gcnagadh ag alizé** an aigéin.
Ní ag stánadh i mbéal an tolláin
Atáimid ag feitheamh le traein,
Ach ag rince ar thrá i gcéin
Oíche áirneáin sa séasúr fliuch
Is tairní airgid ag stealladh ón ngealaigh
Lenár mboinn chosnocht.
Ó! a dheartháir na páirte Ón taobh thall de na ráillí
Sínim chugat mo lámh
Gan faic i mo ghlaic
Ach boinn na gealaí
’Oirféas an balafong ar fán.
*balafong: gléas ceoil Afracach ar chuma xileafóin.
**alizé: an t-ainm a thugtar ar cheann de phríomhshruthanna gaoithe na Seineagáile.