Christ and Satan

Krapp, 1931 135-58; Krapp, G.P., The Junius Manuscript, ASPR 1 (New York).
 
þæt wearð underne      eorðbuendum,
 
þæt meotod hæfde      miht and strengðo
 
ða he gefestnade      foldan sceatas.
 
Seolfa he gesette      sunnan and monan,
5
stanas and eorðan,      stream ut on sæ,
 
wæter and wolcn,      ðurh his wundra miht.
 
Deopne ymblyt[?]      clene ymbhaldeð
 
meotod on mihtum,      and alne middangeard.
 
He selfa mæg      sæ geondwlitan,
10
grundas in geofene[?],      godes agen bearn,
 
and he ariman mæg      rægnas scuran,
 
dropena gehwelcne.      Daga enderim
 
seolua he gesette      þurh his soðan miht.
 
Swa se wyrhta      þurh his wuldres gast
15
serede and sette      on six dagum
 
eorðan dæles,      up on heofonum,
 
and[?] heanne holm[?].      Hwa is þæt ðe cunne
 
orðonc clene      nymðe ece god?
 
Dreamas he gedelde,      duguðe and geþeode,
20
Adam ærest,      and þæt æðele cyn,
 
engla ordfruman,      þæt þe eft forwarð.
 
ðuhte him on mode      þæt hit mihte swa,
 
þæt hie weron seolfe      swegles brytan,
 
wuldres waldend.      Him ðær wirse[?] gelamp,
25
ða heo in helle      ham staðeledon,
 
an æfter oðrum,      in þæt atole scref,
 
þær heo brynewelme      bidan sceolden
 
saran sorge,      nales swegles leoht
 
habban in heofnum      heahgetimbrad,
30
ac gedufan sceolun      in ðone deopan wælm
 
niðær undęr nessas      in ðone neowlan grund,
 
gredige and gifre.      God ana wat
 
hu he þæt scyldige werud      forscrifen hęfde!
 
Cleopað[?] ðonne se alda      ut of helle,
35
wriceð wordcwedas      weregan reorde,
 
eisegan stefne:      "Hwær com engla ðrym,
 
þe[?] we on heofnum      habban sceoldan?
 
þis is ðeostræ ham,      ðearle gebunden
 
fæstum fyrclommum;      flor is on welme
40
attre onæled.      Nis nu ende feor
 
þæt we sceolun ætsomne      susel þrowian,
 
wean and wergu[?],      nalles wuldres[?] blæd
 
habban in heofnum,      hehselda wyn.
 
Hwæt, we for dryhtene iu      dreamas hefdon,
45
song on swegle      selrum tidum,
 
þær nu ymb ðone æcan      æðele stondað,
 
heleð ymb hehseld,      herigað drihten
 
wordum[?] and wercum,      and ic in wite sceal
 
bidan in bendum,      and me bættran ham
50
for oferhygdum      æfre ne wene."
 
ða him andsweradan      atole gastas,
 
swarte and synfulle,      susle begnornende[?]:
 
"þu us gelærdæst      ðurh lyge ðinne
 
þæt we helende      heran ne scealdon.
55
ðuhte þe anum      þæt ðu ahtest alles gewald,
 
heofnes and eorþan,      wære halig god,
 
scypend seolfa.      Nu earttu sceaðana[?] sum,
 
in fyrlocan      feste gebunden.
 
Wendes ðu ðurh wuldor      ðæt þu woruld ahtest,
60
alra onwald,      and we englas mid ðec.
 
Atol is þin onseon!      Habbað we alle swa
 
for ðinum leasungum      lyðre gefered.
 
Segdest us to soðe      þæt ðin sunu wære
 
meotod moncynnes;      hafustu nu mare susel!"
65
Swa firenfulle      facnum wordum
 
heora aldorðægn      on[?] reordadon,
 
on cearum cwidum.      Crist heo afirde,
 
dreamum bedelde.      Hæfdan dryhtnes liht
 
for oferhygdum      ufan forleton,
70
hæfdon hym to hyhte      helle floras,
 
beornende bealo.      Blace hworfon
 
scinnan forscepene,      sceaðan hwearfedon[?],
 
earme æglecan,      geond þæt atole scref,
 
for ðam anmedlan      þe hie ær drugon.
75
Eft reordade      oðre siðe
 
feonda aldor.      Wæs þa forht[?] agen,
 
seoððan he ðes wites      worn gefelde.
 
He spearcade[?],      ðonne he spreocan ongan
 
fyre and atre;      ne bið swelc fæger dream
80
ðonne he in witum      wordum[?] indraf:
 
"Ic wæs iu in heofnum      halig ængel,
 
dryhtene deore;      hefde me dream mid gode,
 
micelne for meotode,      and ðeos menego swa some.
 
þa ic in mode      minum hogade
85
þæt ic wolde towerpan      wuldres[?] leoman,
 
bearn helendes,      agan me burga gewald
 
eall to æhte,      and ðeos earme heap
 
þe ic hebbe to helle      ham geledde.
 
Wene þæt tacen sutol      þa[?] ic aseald wes on[?] wærgðu,
90
niðer under nessas      in ðone neowlan grund.
 
Nu ic eow hebbe to hæftum      ham gefærde[?]
 
alle of earde.      Nis her eadiges tir,
 
wloncra winsele,      ne worulde dream,
 
ne ængla ðreat,      ne we upheofon
95
agan moten.      Is ðes atola ham
 
fyre onæled.      Ic eom fah wið god.
 
æce æt helle duru      dracan eardigað,
 
hate on reðre;      heo us helpan ne magon.
 
Is ðæs walica ham      wites afylled;
100
nagan we ðæs heolstres      þæt we us gehydan mægon
 
in ðissum neowlan genipe.      Hær is nedran swæg,
 
wyrmas gewunade.      Is ðis wites clom
 
feste gebunden.      Feond seondon reðe,
 
dimme and deorce.      Ne her dæg lyhteð
105
for scedes sciman,      sceppendes leoht.
 
Iu[?] ahte ic gewald      ealles wuldres,
 
ær[?] ic moste in ðeossum atolan      æðele gebidan
 
hwæt me drihten god      deman wille,
 
fagum on flora.      Nu ic feran com
110
deofla menego      to ðissum dimman ham.
 
Ac ic sceal on flyge      and on flyhte ðragum
 
earda neosan,      and eower ma,
 
þe ðes oferhydes      ord onstaldon.
 
Ne ðurfon we ðes wenan,      þæt us wuldorcyning
115
æfre wille      eard alefan,
 
æðel to æhte,      swa he ær dyde,
 
ecne onwald;      ah him alles gewald,
 
wuldres and wita,      waldendes sunu.
 
Forðon ic sceal hean and earm      hweorfan ðy widor,
120
wadan wræclastas,      wuldre benemed,
 
duguðum bedeled,      nænigne dream agan
 
uppe mid ænglum,      þes ðe ic ær gecwæð
 
þæt ic wære seolfa      swægles brytta,
 
wihta[?] wealdend.      Ac hit me[?] wyrse gelomp!"
125
Swa se werega gast      wordum sæde
 
his earfoðo      ealle ætsomne,
 
fah in fyrnum,      (fyrleoma stod
 
geond þæt atole scræf      attre geblonden):
 
"Ic eom limwæstmum      þæt ic gelutian ne mæg
130
on þyssum sidan sele,      synnum forwundod.
 
Hwæt, her hat and ceald      hwilum mencgað;
 
hwilum ic gehere      hellescealcas,
 
gnornende cynn,      grundas mænan,
 
niðer under næssum;      hwilum nacode men
135
winnað ymb wyrmas.      Is þes windiga sele
 
eall inneweard      atole gefylled.
 
Ne mot ic hihtlicran      hames brucan,
 
burga ne bolda,      ne on þa beorhtan gescæft
 
ne mot ic æfre ma      eagum starian.
140
Is me nu wyrsa      þæt ic wuldres leoht
 
uppe mid englum      æfre cuðe,
 
song on swegle,      þær sunu meotodes
 
habbað eadige[?] bearn      ealle ymbfangen
 
seolfa mid sange.      Ne ic þam sawlum ne mot
145
ænigum sceððan,     
 
butan þam anum      þe he agan[?] nyle;
 
þa ic mot to hæftum      ham geferian,
 
bringan to bolde      in þone biteran grund.
 
Ealle we syndon      ungelice
150
þonne þe we iu in heofonum      hæfdon ærror
 
wlite and weorðmynt.      Ful oft wuldres sweg[?]
 
brohton to bearme      bearn hælendes,
 
þær we ymb hine utan      ealle hofan,
 
leomu ymb leofne,      lofsonga word,
155
drihtne sædon.      Nu ic eom dædum fah,
 
gewundod mid wommum;      sceal nu þysne wites clom
 
beoran beornende      in bæce minum,
 
hat on helle,      hyhtwillan leas."
 
þa gyt feola cwiðde      firna herde[?],
160
atol æglæca,      ut of helle,
 
witum werig.      Word spearcum fleah
 
attre gelicost,      þonne he ut þorhdraf:
 
"Eala drihtenes þrym!      Eala duguða helm!
 
Eala meotodes miht!      Eala middaneard!
165
Eala dæg leohta!      Eala dream godes!
 
Eala engla þreat!      Eala upheofen!
 
Eala þæt ic eam ealles leas      ecan dreames,
 
þæt ic mid handum ne mæg      heofon geræcan,
 
ne mid eagum ne mot      up locian,
170
ne huru mid earum ne sceal      æfre geheran
 
þære byrhtestan      beman stefne!
 
ðæs ic wolde of selde      sunu meotodes,
 
drihten adrifan,      and agan me þæs dreames gewald,
 
wuldres and wynne,      me þær wyrse gelamp
175
þonne ic to hihte      agan moste.
 
Nu ic eom asceaden      fram þære sciran driht,
 
alæded fram leohte      in þone laðan ham.
 
Ne mæg ic þæt gehicgan      hu ic in ðæm becwom,
 
in þis neowle genip,      niðsynnum[?] fah,
180
aworpen of worulde.      Wat ic nu þa
 
þæt bið alles leas      ęcan dreamas
 
se ðe heofencyninge      heran ne þenceð,
 
meotode cweman.      Ic þæt morðer[?] sceal,
 
wean and witu      and wrace dreogan,
185
goda bedæled,      iudædum fah,
 
þæs ðe ic geþohte adrifan      drihten of selde,
 
weoroda waldend;      sceal nu wreclastas
 
settan sorhgcearig,      siðas[?] wide."
 
Hwearf þa to helle      þa he gehened wæs,
190
godes andsaca;      dydon his gingran swa,
 
gifre and grædige,      þa hig god bedraf
 
in þæt hate hof      þam is hel nama.
 
Forþan sceal gehycgan      hæleða æghwylc
 
þæt he ne abælige      bearn waldendes.
195
Læte him to bysne      hu þa blacan feond
 
for oferhygdum      ealle forwurdon.
 
Neoman us to wynne      weoroda drihten,
 
uppe[?] ecne gefean,      engla waldend.
 
He þæt gecydde      þæt he mægencræft hæfde,
200
mihta miccle,      þa he þa mænego adraf,
 
hæftas of ðæm hean selde.      Gemunan we þone halgan drihten,
 
ecne in wuldre      mid alra gescefta ealdre[?];
 
ceosan us eard in wuldre      mid ealra cyninga cyninge,
 
se is Crist genemned;     
205
beoran on breostum      bliðe geþohtas,
 
sibbe and snytero;      gemunan soð and riht,
 
þonne we to hehselde      hnigan þencað,
 
and þone anwaldan      ara biddan.
 
þonne behofað      se ðe her wunað
210
weorulde wynnum      þæt him wlite scine
 
þonne he oðer lif      eft geseceð,
 
fægere[?] land      þonne þeos folde seo;
 
is þær wlitig and wynsum,      wæstmas scinað,
 
beorhte ofer burgum.      þær is brade lond,
215
hyhtlicra ham      in heofonrice,
 
Criste gecwemra.      Uta cerran þider
 
þær he sylfa sit,      sigora waldend,
 
drihten hælend,      in ðæm deoran ham,
 
and ymb þæt hehsetl      hwite standað
220
engla feðan      and eadigra[?],
 
halige heofenþreatas      herigað drihten
 
wordum and weorcum.      Heora wlite scineð
 
geond ealra worulda woruld      mid wuldorcyninge.
 
ða get ic furðor gefregen      feond[?] ondetan;
225
wæs him eall ful strang wom and witu;      hæfdon wuldorcyning
 
for oferhigdum      anforlæten;
 
cwædon eft hraðe      oðre worde:
 
"Nu is gesene      þæt we syngodon
 
uppe on earde.      Sceolon nu æfre þæs
230
dreogan domlease gewinn      drihtnes mihtum.
 
Hwæt, we in wuldres wlite      wunian moston
 
þær we halgan gode      heran woldon,
 
and him sang ymb seld      secgan sceoldon
 
þusendmælum.      þa we þær wæron,
235
wunodon on wynnum,      geherdon wuldres sweg,
 
beman stefne.      Byrhtword aras
 
engla ordfruma,      and to þæm æþelan
 
hnigan him sanctas;      sigetorht aras
 
ece drihten,      ofer us gestod
240
and gebletsode      bilewitne heap
 
dogra gehwilcne,      and his se deora sunu,
 
gasta scyppend.      God seolfa wæs
 
eallum andfeng      þe ðær up becom,
 
and hine on eorðan      ær gelefde.
245
þa ðæs ofþuhte      þæt se þeoden wæs
 
strang and stiðmod.      Ongan ic þa steppan forð
 
ana wið englum,      and to him eallum spræc:
 
'Ic can eow læran      langsumne ræd,
 
gif ge willað minre      mihte gelefan.
250
Uta oferhycgan      helm þone micclan,
 
weroda waldend,      agan us þis wuldres leoht,
 
eall to æhte.      þis is idel gylp
 
þæt we ær drugon      ealle hwile.'
 
ða gewearð usic      þæt we woldon swa
255
drihten adrifan      of þam deoran ham,
 
cyning of cestre.      Cuð is wide
 
þæt wreclastas      wunian moton,
 
grimme grundas.      God seolfa him
 
rice haldeð.      He is ana cyning,
260
þe us eorre gewearð,      ece drihten,
 
meotod mihtum swið[?].      Sceal nu þeos menego her
 
licgan on leahtrum,      sume on lyft scacan,
 
fleogan ofer foldan;      fyr bið ymbutan
 
on æghwylcum,      þæh he uppe seo.
265
Ne mot he þam sawlum      þe ðær secað up,
 
eadige of eorþan      æfre gehrinan,
 
ah ic be hondum mot      hæþenre sceale[?]
 
gripan to grunde,      godes andsacan.
 
Sume sceolon hweorfan      geond hæleða land
270
and unsibbe      oft onstyrian
 
monna mægðum      geond middaneard.
 
Ic her geþolian sceal      þinga æghwylces,
 
bitres niðæs[?]      beala gnornian,
 
sic and sorhful,      þæs ic seolfa weold,
275
þonne ic on heofonum      ham staðelode,
 
hwæðer us se eca      æfre wille
 
on heofona rice      ham alefan,
 
eðel[?] to æhte,      swa he ær dyde."
 
Swa gnornedon      godes andsacan,
280
hate on helle.      Him wæs hælend god
 
wrað geworden      for womcwidum.
 
Forþon mæg gehycgan,      se ðe his heorte deah,
 
þæt he him afirre      frecne geþohtas,
 
laðe leahtras,      lifigendra gehwylc.
285
Gemunan symle on mode      meotodes strengðo;
 
gearwian us togenes      grene stræte
 
up to englum,      þær is se ælmihtiga god.
 
And us befæðman wile      freobearn godes,
 
gif we þæt on eorðan      ær geþencað,
290
and us to þam halgan      helpe gelefað.
 
þonne he us no forlæteð,      ah lif syleð
 
uppe mid englum,      eadigne dream.
 
Tæceð us se torhta      trumlicne ham,
 
beorhte burhweallas.      Beorhte scinað
295
gesælige sawle,      sorgum bedælde,
 
þær heo æfre forð      wunian moten
 
cestre and cynestol.      Uton cyþan þæt!
 
Deman we on eorðan,      ærror lifigend,
 
onlucan mid listum      locen waldendes,
300
ongeotan gastlice!      Us ongean cumað
 
þusend engla,      gif þider moton,
 
and þæt on eorðan      ær gewyrcað.
 
Forþon se bið eadig      se ðe æfre wile
 
man oferhycgen,      meotode cweman,
305
synne adwæscan.      Swa he sylfa cwæð:
 
"Soðfæste men,      sunnan gelice,
 
fægre gefrætewod      in heora fæder rice
 
scinað in sceldbyrig."      þær heo sceppend seolf
 
friðe[?] befæðmeð,      fæder mancynnes,
310
ahefeð holdlice      in heofones leoht,
 
þær heo mid wuldorcyninge      wunian moton
 
awa to aldre,     
 
agan dreama dream      mid drihtne gode,
 
a to worulde      a buton ende.
315
Eala hwæt! Se awyrgda      wraðe geþohte
 
þæt he heofencyninge      heran ne wolde,
 
fæder frefergendum.      Flor attre weol,
 
hat under hæftum;      hreopan[?] deofla,
 
wide geond windsele      wean[?] cwanedon,
320
man and morður.      Wæs seo[?] menego þær
 
swylce onæled;      wæs þæt eall full strong,
 
þonne wæs heora aldor,      þe ðær ærest com
 
forð on feþan,      fæste gebunden
 
fyre and lige.      þæt wæs fæstlic þreat;
325
ec sceoldon his þegnas      þær gewunian
 
atolan eðles,      nalles up þanon
 
geheran in heofonum      haligne dream,
 
þær heo oft fægerne      folgað hæfdon
 
uppe mid englum.      Wæron þa alles þæs
330
goda lease,      ah nymþe gryndes ad[?]
 
wunian ne[?] moten      and þone werigan sele
 
þær is wom and wop      wide gehered,
 
and gristbitungc[?]      and gnornungc[?] mecga.
 
Nabbað he[?] to hyhte      nymþe cyle and fyr,
335
wean and witu      and wyrma þreat,
 
dracan and næddran      and þone dimman ham.
 
Forðon mihte geheran,      se ðe æt hylle wæs
 
twelf milum neh,      þæt ðær wæs toða geheaw,
 
hlude and geomre.      Godes andsacan
340
hweorfan geond helle      hate onæled
 
ufan and utan      (him wæs æghwær wa),
 
witum werige,      wuldres bescyrede,
 
dreamum bedælde.      Heofon deop gehygd,
 
þa heo on heofonum      ham staðelodon,
345
þæt hie woldon benæman      nergendne Crist
 
rodera rices,      ah he on riht geheold
 
hired heofona      and þæt halige seld.
 
Nis nænig swa snotor      ne swa cræftig,
 
ne þæs swa gleaw,      nymþe god seolfa,
350
þæt asecgan mæge      swegles leoman,
 
hu scima[?] þær      scineð ymbutan
 
meotodes mihte,      geond þæt mære cynn,
 
þær habbað englas      eadigne dream,
 
sanctas singað      (þæt is se seolfa) for god.
355
þonne beoð þa eadigan      þe of eorðan cumað,
 
bringað to bearme      blostman stences,
 
wyrte wynsume      (þæt synd word godes),
 
þonne hie befæðmeð      fæder mancynnes,
 
and hie gesegnað      mid his swiðran hond,
360
lædeð[?] to lihte,      þær hi lif agon
 
a to aldre,      uplicne ham,
 
byrhtne burhstyde.      Blæd bið æghwæm
 
þæm ðe hælende      heran þenceð,
 
and wel is þam      ðe þæt wyrcan[?] mot.
365
Wæs þæt encgelcyn      ær genemned,
 
Lucifer haten,      leohtberende,
 
on geardagum      in godes rice.
 
þa he in wuldre      wrohte onstalde
 
þæt he oferhyda      agan wolde.
370
þa[?] Satanus      swearte geþohte
 
þæt he wolde on heofonum      hehseld wyrcan
 
uppe mid þam ecan.      þæt wæs ealdor heora,
 
yfeles ordfruma[?].      Him þæt eft gehreaw,
 
þa he to helle      hnigan sceolde,
375
and his hired mid hine,      in hynðo[?] geglidan,
 
nergendes nið,      and no seoððan
 
þæt hi mosten in þone ecan      andwlitan seon[?]
 
buton ende.      þa him egsa becom,
 
dyne for deman,      þa he duru in helle
380
bræc and begde.      Blis wearð monnum
 
þa hi hælendes      heafod gesawon.
 
þonne wæs þam atolan      þe we ær nemdon
 
þa wæron mid egsan      ealle afyrhte,
 
wide geond windsele      wordum mændon:
385
"þis is stronglic,      nu þes storm becom,
 
þegen mid þreate,      þeoden engla.
 
Him beforan fereð      fægere leoht
 
þonne we æfre ær      eagum gesawon,
 
buton þa we mid englum      uppe wæron.
390
Wile nu ure witu      þurh his wuldres cræft
 
eall toweorpan.      Nu ðes egsa com,
 
dyne for drihtne,      sceal þes dreorga heap
 
ungeara nu      atol þrowian.
 
Hit is se seolfa      sunu waldendes,
395
engla drihten.      Wile uppe heonan
 
sawla lædan,      and we seoððan a
 
þæs yrreweorces      henðo geþoliað."
 
Hwearf þa to helle      hæleða bearnum,
 
meotod þurh mihte;      wolde manna rim,
400
fela þusenda,      forð gelædan
 
up to eðle.      þa com engla sweg,
 
dyne on dægred;      hæfde drihten seolf
 
feond oferfohten.      Wæs seo fæhðe þa gyt
 
open on uhtan,      þa se egsa becom.
405
Let þa up faran      eadige sawle,
 
Adames cyn,      ac[?] ne moste Efe þa gyt
 
wlitan in wuldre      ær heo wordum cwæð:
 
"Ic þe æne abealh,      ece drihten,
 
þa wit Adam twa      eaples þigdon
410
þurh næddran nið,      swa wit na ne sceoldon.
 
Gelærde unc se atola,      se ðe æfre nu
 
beorneð on bendum,      þæt wit blæd ahton,
 
haligne ham,      heofon to gewalde.
 
þa wit ðæs awærgdan      wordum gelyfdon,
415
namon mid handum      on þam halgan treo
 
beorhte blæda;      unc þæs bitere forgeald
 
þa wit in þis hate scræf      hweorfan sceoldon,
 
and wintra rim      wunian seoððan,
 
þusenda feolo,      þearle onæled.
420
Nu ic þe halsige,      heofenrices weard,
 
for þan hirede      þe ðu hider læddest,
 
engla þreatas,      þæt ic up heonon
 
mæge and mote      mid minre mægðe.
 
And ymb þreo niht com      þegen hælendes
425
ham to helle;      is nu hæftum strong,
 
witum werig,      swylce him wuldorcyning
 
for onmædlan      eorre geworden.
 
Segdest us to soðe      þætte seolfa god
 
wolde helwarum      ham gelihtan.
430
Aras þa anra gehwylc,      and wið earm gesæt,
 
hleonade wið handa.      þeah hylle gryre
 
egeslic þuhte,      wæron ealle þæs
 
fægen in firnum      þæt freodrihten[?]
 
wolde him to helpe      helle gesecan."
435
Ræhte þa mid handum      to heofencyninge,
 
bæd meotod miltse      þurh Marian had:
 
"Hwæt, þu fram minre[?] dohtor,      drihten, onwoce
 
in middangeard      mannum to helpe.
 
Nu is gesene      þæt ðu eart sylfa god
440
and ece ordfruma      ealra gesceafta."
 
Let þa up faran      ece drihten;
 
wuldre hæfde      wites clomma
 
feondum oðfæsted,      and heo furðor sceaf
 
in þæt neowle genip,      nearwe gebeged,
445
þær nu Satanus      swearte þingað,
 
earm aglæca,      and þa atolan mid him,
 
witum werige.      Nalles wuldres leoht
 
habban moton,      ah in helle grund,
 
ne hi edcerres      æfre moton
450
wenan seoððan.      Him wæs drihten god
 
wrað geworden,      sealde him wites clom,
 
atole to æhte,      and egsan gryre,
 
dimne[?] and deorcne      deaðes scuwan,
 
hatne helle grund,      hinsiðgryre[?].
455
þæt, la, wæs fæger,      þæt se feða com
 
up to earde,      and se eca mid him,
 
meotod mancynnes      in þa mæran burh!
 
Hofon hine mid him      handum halige
 
witigan up to eðle,      Abrahames cynn.
460
Hæfde þa drihten seolf      deað oferwunnen,
 
feond geflemed;      þæt in fyrndagum
 
witegan sædon      þæt he swa[?] wolde.
 
þis wæs on uhtan      eall geworden,
 
ær dægrede,      þæt se dyne becom,
465
hlud of heofonum,      þa he helle duru
 
forbræc and forbegde;      ban weornodon
 
þa hie swa leohtne      leoman gesawon.
 
Gesæt þa mid þære fyrde      frumbearn godes,
 
sæde soðcwidum:      "Snotre gastas,
470
ic eow þurh mine      mihte geworhte,
 
Adam ærest      and þæt æðele wif.
 
þa hie begeton      on godes willan
 
feowertig bearna,      þæt forð þonon
 
on[?] middangeard      menio onwocon,
475
and wintra feola      wunian moston,
 
eorlas on eðle,      oððæt eft gelamp
 
þæt hie[?] afyrde[?] eft      feond in firenum;
 
fah is æghwær.     
 
Ic on neorxnawonge      niwe asette
480
treow mid telgum,      þæt ða tanas up
 
æpla bæron,      and git æton þa
 
beorhtan blæda,      swa inc se balewa het,
 
handþegen helle.      Hæfdon forþon hatne grund,
 
þæs git ofergymdon      hælendes word,
485
æten þa egsan.      Wæs se atola beforan,
 
se inc bam forgeaf      balewe geþohtas.
 
þa me gereaw      þæt min handgeweorc
 
þæs[?] carcernes      clom ðrowade.
 
Næs ða monna gemet,      ne mægen engla,
490
ne witegena weorc,      ne wera snytero,
 
þæt eow mihte helpan,      nimðe hælend god,
 
se þæt wite ær      to wrece gesette.
 
Ferde to foldan      þurh fæmnan had
 
ufan from eðle,      and on eorþan gebad
495
tintregan fela[?]      and[?] teonan micelne.
 
Me seredon ymb      secgas monige
 
dæges and nihtes,      hu heo me deaðes cwealm,
 
rices rædboran[?],      hrefnan mihten.
 
þa wæs þæs mæles      mearc agangen
500
þæt on worulde wæs      wintra gerimes
 
þreo and þritig geara      ær ic þrowode.
 
Gemunde ic ðæs mænego      on[?] þam[?] minnan ham
 
lange þæs ðe ic of hæftum      ham gelædde
 
up to earde,      þæt heo agan sceolon[?]
505
drihtnes domas      and duguðe þrym;
 
wuniað in wynnum,      habbað wuldres blæd
 
þusendmælum.      Ic eow þingade
 
þa me on beame      beornas sticedon,
 
garum on galgum.      Heow se giunga þær,
510
and ic eft up becom      ece dreamas
 
to haligum drihtne."     
 
Swa wuldres weard      wordum sæde,
 
meotod moncynnes      ær on morgen
 
þæs þe drihten god      of deaðe aras.
515
Næs nan þæs stronglic      stan[?] gefæstnod,
 
þeah he wære mid irne      eall ymbfangen,
 
þæt mihte þam miclan      mægne wiðhabban,
 
ah he ut eode,      engla drihten,
 
on þæm fæstenne,      and gefatian het
520
englas eallbeorhte      andleofan gingran,
 
and[?] huru secgan het      Simon Petre
 
þæt he moste in Galileam      god sceawian,
 
ecne and trumne,      swa he ær dyde.
 
þa ic gongan gefregn      gingran ætsomne
525
ealle to Galileam;      hæfdon gastes bled,
 
ongeton[?] haligne      godes sunu
 
swa heo gesegon      hwær sunu meotodes
 
þa[?] on upp gestod[?],      ece drihten,
 
god in Galileam.      To ðæs gingran þider
530
ealle urnon,      þær se eca wæs.
 
Feollon on foldan,      and to fotum hnigon;
 
þanceden þeodne      þæt hit þus gelomp
 
þæt hi sceawodon      scyppend engla.
 
þa sona spræc      Simon Petrus:
535
"Eart þu þis, drihten,      dome gewurðad?
 
We ðe gesawon      æt sumum cyrre,
 
þec gelegdon      on laðne bend
 
hæþene[?] mid hondum;      him þæt gehreowan mæg
 
þonne heo endestæf      eft gesceawiað."
540
Sume hie ne mihton      mode[?] oncnawan
 
þæt wæs se deora      (Didimus wæs haten)
 
ær he mid hondum      hælend genom
 
sylfne be sidan      þær he his swat forlet;
 
feollon to foldan      fulwihtes bæðe.
545
Fæger wæs þæt ongin      þæt freodrihten
 
geþrowode,      þeoden ure.
 
He on beame astah      and his blod ageat,
 
god on galgan,      þurh his gastes mægen.
 
Forþon men sceolon      mæla gehwylce
550
secgan drihtne þanc      dædum and weorcum,
 
þæs ðe he us of hæftum      ham gelædde
 
up to eðle,      þær we agan sceolon[?]
 
drihtnes domas,     
 
and we in wynnum      wunian moton.
555
Us is wuldres leoht     
 
torht ontyned,      þam ðe teala þenceð.
 
þa wæs on eorðan      ece drihten
 
feowertig daga      folgad folcum,
 
gecyðed mancynne[?],      ær he in þa mæran gesceaft,
560
burhleoda fruma,      bringan wolde
 
haligne gast      to heofonrice.
 
Astah up on heofonum      engla scyppend,
 
weoroda waldend.      þa com wolcna sweg,
 
halig of heofonum.      Mid wæs hond godes,
565
onfeng freodrihten,      and hine forð lædde
 
to þam halgan ham      heofna ealdor.
 
Him ymbflugon      engla þreatas
 
þusendmælum.      þa hit þus gelomp,
 
þa gyt nergende Crist      gecwæð[?] þæt he þæs
570
ymb tene[?] niht      twelf apostolas
 
mid his gastes gife,      gingran geswiðde.
 
Hæfde þa gesette      sawla unrim
 
god lifigende.      þa wæs Iudas of,
 
se ðe ær on tifre      torhtne gesalde,
575
drihten hælend;      him seo dæd ne geþeah,
 
þæs he bebohte      bearn wealdendes
 
on seolfres sinc;      him þæt swearte forgeald
 
earm æglæca      innon helle.
 
Siteð nu on þa swiðran hond      sunu his fæderes;
580
dæleð dogra gehwæm      drihten weoroda
 
help and hælo      hæleþa bearnum
 
geond middangeard.      þæt is monegum cuð
 
þæt he ana is      ealra gescefta
 
wyrhta and waldend      þurh his wuldres cræft.
585
Siteð him on heofnum      halig encgel,
 
waldend mid witegum.      Hafað wuldres bearn
 
his seolfes seld      swegl betolden[?].
 
Leaðað us þider to leohte      þurh his læcedom,
 
þær we moton seolfe      sittan mid drihtne,
590
uppe mid englum,      habban þæt ilce leoht,
 
þær his hired nu      halig eardað,
 
wunað in wynnum,      þær is wuldres bled
 
torht ontyned.      Uton teala[?] hycgan
 
þæt we hælende      heran georne,
595
Criste cweman.      þær is cuðre lif
 
þonne we on eorðan mægen      æfre gestreonan.
 
Hafað nu geþingod to us      þeoden mæra,
 
ælmihtig god,     
 
on domdæge      drihten seolfa.
600
Hateð hehenglas      hluddre stefne
 
beman blawan      ofer burga geseotu
 
geond foldan sceatas.     
 
þonne of þisse moldan      men onwecnað;
 
deade of duste arisað      þurh drihtnes miht.
605
þæt bið daga lengust,      and dinna[?] mæst
 
hlud gehered,      þonne hælend cymeð,
 
waldend mid wolcnum      in þas woruld færeð.
 
Wile þonne gesceadan[?]      wlitige and unclæne
 
on twa healfe,      tile and yfle.
610
Him þa soðfæstan      on þa swiðran hond
 
mid rodera weard      reste gestigað.
 
þonne beoð bliðe      þa in burh moton
 
gongan in godes rice,     
 
and heo gesenað      mid his swiðran hond
615
cynincg alwihta,      cleopað ofer ealle:
 
"Ge sind wilcuman!      Gað in wuldres leoht
 
to heofona rice,      þær ge habbað
 
a to aldre      ece reste."
 
þonne stondað þa forworhtan,      þa ðe firnedon;
620
beoð beofigende      hwonne him bearn godes
 
deman wille      þurh his dæda sped.
 
Wenað þæt heo moten      to þære mæran byrig
 
up to englum      swa oðre dydon,
 
ac him bið reordende     
625
ece drihten,      ofer ealle gecwæð:
 
"Astigað nu, awyrgde,      in þæt witehus
 
ofostum miclum.      Nu ic eow ne con."
 
Sona æfter þæm wordum      werige gastas,
 
helle hæftas,      hwyrftum scriþað
630
þusendmælum,      and þider leaðað[?]
 
in þæt sceaðena scræf,      scufað to grunde
 
in þæt nearwe nið,      and no seoððan
 
þæt hie up þonan      æfre moton,
 
ah þær geþolian sceolon      earmlic wite,
635
clom and carcern,      and þone caldan grund
 
deopne adreogan      and deofles spellunge,
 
hu hie him on edwit      oft asettað
 
swarte suslbonan,      stæleð feondas[?]
 
fæhðe and firne[?],      þær ðe hie freodrihten[?],
640
ecne anwaldan,      oft forgeaton,
 
þone þe hie him to hihte      habban sceoldon.
 
Uton, la, geþencan      geond þas worulde,
 
þæt we hælende      heran onginnen!
 
Georne þurh godes gife      gemunan gastes bled,
645
hu eadige þær      uppe sittað
 
selfe mid swegle,      sunu[?] hælendes!
 
þær is geat gylden      gimmum gefrætewod,
 
wynnum bewunden,      þæm þe in wuldres leoht
 
gongan moten      to godes rice,
650
and ymb þa weallas      wlitige scinað
 
engla gastas      and eadige sawla,
 
þa ðe heonon ferað.     
 
þær martiras      meotode cwemað,
 
and herigað hehfæder      halgum stefnum,
655
cyning in cestre.      Cweþað ealle þus:
 
"þu eart hæleða helm      and heofendema[?],
 
engla ordfruma,      and eorðan tudor
 
up[?] gelæddest[?]      to þissum eadigan ham."
 
Swa wuldres weard      wordum herigað
660
þegnas ymb þeoden,      þær is þrym micel,
 
sang æt selde,      is sylf cyning,
 
ealra aldor,      in ðære ecan gesceft.
 
þæt is se drihten,      seðe deað for us
 
geþrowode,      þeoden engla.
665
Swylce he fæste      feowertig daga,
 
metod mancynnes,      þurh his mildsa sped.
 
þa gewearð þone weregan,      þe ær aworpen wæs
 
of heofonum      þæt he in helle gedeaf,
 
þa costode      cyning alwihta.
670
Brohte him to bearme      brade stanas,
 
bæd him for hungre      hlafas wyrcan–
 
"gif þu swa micle      mihte hæbbe."
 
þa him andswarode      ece drihten:
 
"Wendest þu, awyrgda,      þæt awriten nære,
675
nymþe me ænne     
 
ac geseted hafast,      sigores agend,
 
lifigendum liht,      lean butan ende,
 
on heofenrice,      halige dreamas."
 
     þa he mid hondum genom
680
atol þurh edwit,      and on esle ahof,
 
herm bealowes gast,      and on beorh astah,
 
asette on dune      drihten hælend:
 
"Loca nu ful wide      ofer londbuende.
 
Ic þe geselle      on[?] þines seolfes[?] dom[?]
685
folc and foldan.      Foh hider to me
 
burh and breotone      bold to gewealde,
 
rodora rices,      gif þu seo riht cyning
 
engla and monna,      swa ðu ær myntest."
 
þa him andswarode      ece drihten:
690
"Gewit þu, awyrgda,      in þæt witescræf,
 
Satanus seolf;      þe is susl weotod
 
gearo togegnes,      nalles godes rice.
 
Ah ic þe hate      þurh þa hehstan miht
 
þæt ðu hellwarum      hyht ne abeode,
695
ah þu him secgan miht      sorga mæste,
 
þæt ðu gemettes      meotod alwihta,
 
cyning moncynnes.      Cer ðe on bæcling!
 
Wite þu eac, awyrgda,      hu wid and sid
 
helheoðo dreorig,      and mid hondum amet.
700
Grip wið þæs grundes;      gang þonne swa
 
oððæt þu þone ymbhwyrft      alne cunne,
 
and ærest amet      ufan to grunde,
 
and hu sid seo[?]      se swarta eðm.
 
Wast þu þonne þe geornor      þæt þu wið god wunne,
705
seoððan þu þonne hafast      handum ametene
 
hu heh and deop      hell inneweard seo,
 
grim græfhus.      Gong ricene to,
 
ær twa seondon      tida agongene,
 
þæt ðu merced hus      ameten hæbbe."
710
þa þam werigan wearð      wracu getenge.
 
Satan seolua ran      and on susle gefeol,
 
earm æglęce.      Hwilum mid folmum mæt
 
wean and witu.      Hwilum se wonna læg
 
læhte wið þes laþan.      Hwilum he licgan geseah
715
hæftas in hylle.      Hwilum hream astag,
 
ðonne he on þone atolan      eagum gesawun.
 
Hæfdon gewunnon      godes andsacan
 
blac bealowes gast,      þæt he on botme stod.
 
þa him þuhte      þæt þanon wære
720
to helleduru      hund þusenda
 
mila gemearcodes,      swa hine se mihtiga het
 
þæt þurh sinne[?] cræft      susle amæte.
 
ða[?] he gemunde      þæt he on grunde stod.
 
Locade leas wiht      geond þæt laðe scræf,
725
atol mid egum,      oððæt egsan gryre
 
deofla mænego      þonne up astag.
 
Wordum in witum      ongunnon þa[?] werigan gastas
 
reordian and cweðan:     
 
"La, þus beo nu on yfele!      Noldæs ær teala!"
730
[Finit Liber II. Amen].