Krapp 1932a, 66-102; Krapp 1932a, The Vercelli Book, ASPR 2 (New York).
þa wæs agangen
geara hwyrftum
tu hund ond þreo
geteled rimes,
swylce [XXX] eac,
þinggemearces,
wintra for worulde,
þæs þe wealdend god
5
acenned wearð,
cyninga wuldor,
in middangeard
þurh mennisc heo,
soðfæstra leoht.
þa wæs syxte gear
þæt he Romwara
in rice wearð
10
ahæfen, hildfruma,
to hereteman.
Wæs se leodhwata
lindgeborga
eorlum arfæst.
æðelinges[?] weox
rice under roderum.
He wæs riht cyning,
guðweard[?] gumena.
Hine god trymede
15
mærðum ond mihtum,
þæt he manegum wearð
geond middangeard
mannum to hroðer,
werþeodum to wræce,
syððan wæpen ahof
wið hetendum.
Him wæs hild boden,
wiges woma.
Werod samnodan
20
Huna leode
ond Hreðgotan,
foron fyrdhwate
Francan ond
Hugas[?].
gearwe to guðe.
Garas lixtan,
wriðene wælhlencan.
Wordum ond bordum
25
hofon herecombol.
þa wæron heardingas
sweotole gesamnod
ond eal
sib[?] geador.
For folca gedryht.
Fyrdleoð agol
wulf on wealde,
wælrune ne mað.
Urigfeðera
earn sang ahof,
30
laðum on laste.
Lungre scynde
ofer burg enta
beaduþreata mæst,
hergum to hilde,
swylce Huna cyning
abannan to beadwe
burgwigendra.
35
For fyrda mæst.
Feðan trymedon
eoredcestum,
þæt on ælfylce
deareðlacende
on Danubie,
stærcedfyrhðe,
stæðe wicedon
ymb þæs wæteres wylm.
Werodes breahtme
40
woldon Romwara
rice geþringan,
hergum ahyðan.
þær wearð Huna cyme
cuð ceasterwarum.
þa se casere heht
under earhfære
ofstum myclum
45
bannan to beadwe,
beran ut þræce
rincas under roderum.
Wæron Romware,
secgas sigerofe,
sona gegearwod
wæpnum to wigge,
þeah hie werod læsse
hæfdon to hilde
þonne[?] Huna cining;
50
ridon ymb rofne,
þonne rand dynede,
campwudu clynede,
cyning þreate for,
herge to hilde.
Hrefen uppe gol,
wan ond wælfel.
Werod wæs on tyhte.
Hleopon hornboran,
hreopan friccan,
55
mearh moldan træd.
Mægen samnode,
cafe to cease.
Cyning wæs afyrhted,
egsan geaclad,
siððan elþeodige,
Huna ond Hreða
here
sceawede[?],
ðæt he on Romwara
rices ende
60
ymb þæs wæteres stæð
werod samnode,
mægen unrime.
Modsorge wæg
Romwara cyning,
rices ne wende
for werodleste,
hæfde wigena to lyt,
eaxlgestealna
wið ofermægene,
65
hrora to hilde.
Here wicode,
eorlas ymb æðeling,
egstreame neah
on neaweste
nihtlangne fyrst,
þæs þe
hie[?] feonda gefær
fyrmest gesægon.
þa wearð on slæpe
sylfum ætywed
70
þam casere,
þær he on corðre swæf,
sigerofum gesegen
swefnes woma.
þuhte him wlitescyne
on weres hade
hwit ond hiwbeorht
hæleða nathwylc
geywed ænlicra
þonne he ær oððe sið
75
gesege under swegle.
He of slæpe onbrægd,
eofurcumble beþeaht.
Him se ar hraðe,
wlitig wuldres boda,
wið þingode
ond be naman nemde,
(nihthelm toglad):
"Constantinus,
heht þe cyning engla,
80
wyrda wealdend,
wære beodan,
duguða dryhten.
Ne ondræd þu ðe,
ðeah þe elþeodige
egesan hwopan,
heardre hilde.
þu to heofenum beseoh
on wuldres weard,
þær ðu wraðe findest,
85
sigores tacen."
He wæs sona gearu
þurh þæs halgan hæs,
hreðerlocan onspeon,
up locade,
swa him se ar abead,
fæle friðowebba.
Geseah he frætwum beorht
wliti wuldres treo
ofer wolcna hrof,
90
golde
geglenged[?],
(gimmas lixtan);
wæs se blaca beam
bocstafum awriten,
beorhte ond leohte:
"Mid þys beacne ðu
on þam frecnan fære
feond oferswiðesð,
geletest lað werod."
þa þæt leoht gewat,
95
up siðode,
ond se ar somed,
on clænra gemang.
Cyning wæs þy bliðra
ond þe sorgleasra,
secga aldor,
on fyrhðsefan,
þurh þa fægeran gesyhð.
Heht þa onlice
æðelinga hleo,
100
beorna beaggifa,
swa he þæt beacen geseah,
heria hildfruma,
þæt him on heofonum ær
geiewed wearð,
ofstum myclum,
Constantinus,
Cristes rode,
tireadig cyning,
tacen gewyrcan.
105
Heht þa on uhtan
mid ærdæge
wigend wreccan,
ond wæpenþræce
hebban heorucumbul,
ond þæt halige treo
him beforan ferian
on feonda gemang,
beran beacen godes.
Byman sungon
110
hlude for hergum.
Hrefn weorces gefeah,
urigfeðra,
earn sið beheold,
wælhreowra wig.
Wulf sang ahof,
holtes gehleða.
Hildegesa stod.
þær wæs borda gebrec
ond beorna geþrec,
115
heard handgeswing
ond herga gring,
syððan heo earhfære
ærest metton.
On þæt fæge folc
flana scuras,
garas ofer geolorand
on gramra gemang,
hetend
heorugrimme[?],
hildenædran,
120
þurh fingra geweald
forð onsendan.
Stopon stiðhidige,
stundum wræcon,
bræcon bordhreðan,
bil in dufan,
þrungon þræchearde.
þa wæs þuf hafen,
segn for
sweotum[?],
sigeleoð galen.
125
Gylden grima,
garas lixtan
on
herefelda[?].
Hæðene grungon,
feollon friðelease.
Flugon instæpes
Huna leode,
swa þæt halige treo
aræran heht
Romwara cyning,
130
heaðofremmende.
Wurdon heardingas
wide towrecene.
Sume wig fornam.
Sume unsofte
aldor generedon
on þam heresiðe.
Sume healfcwice
flugon on fæsten
ond feore burgon
135
æfter stanclifum,
stede weardedon
ymb Danubie.
Sume drenc fornam
on lagostreame
lifes æt ende.
ða wæs modigra
mægen on luste,
ehton elþeoda
oð þæt æfen forð
140
fram dæges orde.
Daroðæsc flugon,
hildenædran.
Heap wæs gescyrded,
laðra lindwered.
Lythwon becwom
Huna herges
ham eft þanon.
þa wæs gesyne
þæt sige forgeaf
145
Constantino
cyning ælmihtig
æt þam dægweorce,
domweorðunga,
rice under roderum,
þurh his rode treo.
Gewat þa heriga helm
ham eft þanon,
huðe hremig,
(hild wæs gesceaden),
150
wigge geweorðod.
Com þa wigena hleo
þegna þreate
þryðbold[?] secan[?],
beadurof cyning
burga neosan.
Heht þa wigena weard
þa wisestan
snude to sionoðe,
þa þe snyttro cræft
155
þurh fyrngewrito
gefrigen hæfdon,
heoldon higeþancum
hæleða rædas.
ða þæs fricggan ongan
folces aldor,
sigerof cyning,
ofer sid weorod,
wære þær ænig
yldra oððe gingra
160
þe him to soðe
secggan meahte,
galdrum cyðan,
hwæt se god wære,
boldes brytta,
"þe þis his beacen wæs
þe me swa leoht oðywde
ond mine leode generede,
tacna torhtost,
ond me tir forgeaf,
165
wigsped wið wraðum,
þurh þæt wlitige treo."
Hio him ondsware
ænige ne meahton
agifan togenes,
ne ful geare cuðon
sweotole gesecggan
be þam sigebeacne.
þa þa wisestan
wordum cwædon
170
for þam heremægene
þæt hit heofoncyninges
tacen wære,
ond þæs tweo nære.
þa þæt gefrugnon
þa þurh fulwihte
lærde wæron,
(him wæs leoht sefa,
ferhð gefeonde,
þeah hira fea wæron),
175
ðæt hie for þam casere
cyðan moston
godspelles gife,
hu se gasta helm,
in þrynesse
þrymme geweorðad,
acenned wearð,
cyninga wuldor,
ond hu on galgan wearð
godes agen bearn
180
ahangen for hergum
heardum witum.
Alysde leoda bearn
of locan deofla,
geomre gastas,
ond him gife sealde
þurh þa ilcan gesceaft
þe him geywed wearð
sylfum on gesyhðe,
sigores
tacen[?],
185
wið þeoda þræce.
Ond hu ðy þriddan dæge
of byrgenne
beorna wuldor
of deaðe aras,
dryhten ealra
hæleða cynnes,
ond to heofonum astah.
ðus gleawlice
gastgerynum
190
sægdon sigerofum,
swa fram Siluestre
lærde wæron.
æt þam se leodfruma
fulwihte onfeng
ond þæt forð geheold
on his dagana tid,
dryhtne to willan.
ða wæs on sælum
sinces brytta,
195
niðheard cyning.
Wæs him niwe gefea
befolen in fyrhðe,
wæs him frofra mæst
ond
hyhta[?] nihst
heofonrices weard.
Ongan þa dryhtnes æ
dæges ond nihtes
þurh gastes gife
georne cyðan,
200
ond hine soðlice
sylfne getengde
goldwine gumena
in godes þeowdom,
æscrof, unslaw.
þa se æðeling fand,
leodgebyrga,
þurh larsmiðas,
guðheard, garþrist,
on godes bocum
205
hwær ahangen wæs
heriges beorhtme
on rode treo
rodora waldend
æfstum þurh inwit,
swa se ealda feond
forlærde ligesearwum,
leode fortyhte,
Iudea cyn,
þæt hie god sylfne
210
ahengon, herga fruman.
þæs hie in hynðum sculon
to widan feore
wergðu dreogan!
þa wæs Cristes lof
þam casere
on firhðsefan,
forð gemyndig
ymb þæt mære treo,
ond þa his modor het
215
feran foldwege
folca þreate
wigena þreate
hwær se wuldres beam,
halig under hrusan,
hyded wære,
æðelcyninges rod.
Elene ne wolde
220
þæs siðfates
sæne weorðan,
ne ðæs wilgifan
word gehyrwan,
hiere sylfre suna,
ac wæs sona gearu,
wif on willsið,
swa hire weoruda helm,
byrnwiggendra,
beboden hæfde.
225
Ongan þa ofstlice
eorla mengu
to flote fysan.
Fearoðhengestas
ymb geofenes stæð
gearwe stodon,
sælde sæmearas,
sunde getenge.
ða wæs orcnæwe
idese siðfæt,
230
siððan wæges helm
werode gesohte.
þær wlanc manig
æt Wendelsæ
on stæðe stodon.
Stundum wræcon
ofer mearcpaðu,
mægen æfter oðrum,
ond þa gehlodon
hildesercum,
235
bordum ond ordum,
byrnwigendum,
werum ond wifum,
wæghengestas.
Leton þa ofer fifelwæg
famige scriðan
bronte brimþisan.
Bord oft onfeng
ofer earhgeblond
yða swengas;
240
sæ swinsade.
Ne hyrde ic sið ne ær
on egstreame
idese lædan,
on merestræte,
mægen
fægerre[?].
þær meahte gesion,
se ðone sið beheold,
brecan ofer bæðweg,
brimwudu snyrgan
245
under
swellingum[?],
sæmearh plegean,
wadan wægflotan.
Wigan wæron bliðe,
collenferhðe,
cwen siðes gefeah,
syþþan to hyðe
hringedstefnan
ofer lagofæsten
geliden hæfdon
250
on Creca land.
Ceolas leton
æt sæfearoðe,
sande bewrecene,
ald
yðhofu[?],
oncrum fæste
on brime bidan
beorna geþinges,
hwonne[?] heo sio guðcwen
gumena þreate
255
ofer eastwegas
eft gesohte.
ðær wæs on eorle
eðgesyne
brogden byrne
ond bill gecost,
geatolic guðscrud,
grimhelm manig,
ænlic eoforcumbul.
Wæron æscwigan,
260
secggas ymb sigecwen,
siðes gefysde.
Fyrdrincas frome
foron on luste
on Creca land,
caseres bodan,
hilderincas,
hyrstum gewerede.
þær wæs gesyne
sincgim locen
265
on þam hereþreate,
hlafordes gifu.
Wæs seo eadhreðige
Elene gemyndig,
þriste on geþance,
þeodnes willan
georn on mode
þæt hio Iudeas
ofer herefeldas
heape gecoste
270
lindwigendra
land gesohte,
secga þreate.
Swa hit siððan gelamp
ymb lytel fæc
þæt ðæt leodmægen,
guðrofe hæleþ
to Hierusalem
cwomon in þa ceastre
corðra mæste,
275
eorlas æscrofe,
mid þa æðelan cwen.
Heht ða gebeodan
burgsittendum
þam snoterestum
side ond wide
geond Iudeas,
gumena gehwylcum,
meðelhegende[?],
on gemot cuman,
280
þa ðe deoplicost
dryhtnes geryno
þurh rihte æ
reccan cuðon.
ða wæs gesamnod
of sidwegum
mægen unlytel,
þa ðe Moyses æ
reccan cuðon.
þær on rime wæs
alesen to lare.
Ongan þa leoflic wif
weras Ebrea
wordum negan:
"Ic þæt gearolice
ongiten hæbbe
290
on godes bocum
þæt ge geardagum
wyrðe wæron
wuldorcyninge,
dryhtne dyre
ond dædhwæte.
Hwæt, ge
ealle[?] snyttro
unwislice,
wraðe wiðweorpon,
þa ge wergdon þane
295
þe eow of wergðe
þurh his
wuldres[?] miht,
fram ligcwale,
lysan þohte,
of hæftnede.
Ge mid horu speowdon
on þæs ondwlitan
þe eow eagena leoht,
fram blindnesse
bote gefremede
300
edniowunga
þurh þæt æðele spald,
ond fram unclænum
oft generede
deofla gastum.
Ge
to[?] deaþe þone
deman ongunnon,
se ðe of deaðe sylf
woruld awehte
on wera corþre
305
in þæt ærre lif
eowres cynnes.
Swa ge modblinde
mengan ongunnon
lige wið soðe,
leoht wið þystrum,
æfst wið are,
inwitþancum
wroht webbedan.
Eow seo wergðu forðan
310
sceðþeð scyldfullum.
Ge þa sciran miht
deman ongunnon,
ond gedweolan lifdon,
þeostrum geþancum,
oð þysne dæg.
Gangaþ nu snude,
snyttro geþencaþ,
weras wisfæste,
wordes cræftige,
315
þa ðe eowre æ
æðelum cræftige
on ferhðsefan
fyrmest hæbben,
þa me soðlice
secgan cunnon,
ondsware cyðan
for
eowic[?] forð
tacna gehwylces
þe ic him to sece."
320
Eodan þa on
geruman[?] reonigmode
eorlas æcleawe,
egesan geþreade,
gehðum geomre,
georne[?] sohton
þæt hio þære cwene
oncweðan meahton
325
swa tiles swa trages,
swa hio him to sohte.
Hio þa on þreate
[M] manna
fundon ferhðgleawra,
þa þe fyrngemynd
mid Iudeum
gearwast cuðon.
þrungon þa on þreate
þær on þrymme bad
330
in cynestole
caseres mæg,
geatolic guðcwen
golde gehyrsted.
Elene maþelode
ond for eorlum spræc:
"Gehyrað, higegleawe,
halige rune,
word ond wisdom.
Hwæt, ge witgena
335
lare onfengon,
hu se liffruma
in cildes had
cenned wurde,
mihta wealdend.
Be þam Moyses sang,
ond þæt
word[?] gecwæð
weard Israhela:
'Eow acenned bið
cniht on degle,
340
mihtum mære,
swa þæs modor ne bið
wæstmum geeacnod
þurh weres frige.'
Be ðam Dauid cyning
dryhtleoð agol,
frod fyrnweota,
fæder Salomones,
ond þæt word gecwæþ
wigona baldor:
345
'Ic frumþa god
fore sceawode,
sigora dryhten.
He on gesyhðe wæs,
mægena wealdend,
min on þa swiðran,
þrymmes hyrde.
þanon ic ne
wende[?]
æfre to aldre
onsion mine.'
350
Swa hit eft be eow
Essaias,
witga for weorodum,
wordum mælde,
deophycggende
þurh dryhtnes gast:
'Ic up ahof
eaforan gingne
ond bearn cende,
þam ic blæd forgeaf,
355
halige higefrofre,
ac hie hyrwdon
me[?],
feodon þurh feondscipe,
nahton foreþances,
wisdomes gewitt;
ond þa weregan neat,
þe man daga gehwam
drifeð ond þirsceð,
ongitaþ hira goddend,
nales gnyrnwræcum
360
feogað frynd hiera
þe him fodder
gifað[?],
ond me Israhela
æfre ne woldon
folc oncnawan,
þeah ic feala for him
æfter woruldstundum
wundra gefremede.'
Hwæt, we þæt gehyrdon
þurh halige bec
365
þæt eow dryhten geaf
dom unscyndne,
meotod mihta sped,
Moyse sægde
hu ge heofoncyninge
hyran sceoldon,
lare læstan.
Eow þæs lungre aþreat,
ond ge þam ryhte
wiðroten hæfdon,
370
onscunedon þone sciran
scippend eallra,
dryhtna[?] dryhten,
ond gedwolan fylgdon
ofer riht godes.
Nu ge raþe gangaþ
ond findaþ gen
þa þe fyrngewritu
þurh snyttro cræft
selest cunnen,
375
æriht eower,
þæt me ondsware
þurh sidne sefan
secgan cunnen."
Eodan ða mid mengo
modcwanige,
collenferhðe,
swa him sio cwen bead.
Fundon[?] þa [D]
forþsnottera
380
alesen leodmæga,
þa ðe leornungcræft
þurh modgemynd
mæste hæfdon,
on sefan snyttro.
Heo to salore eft
ymb lytel fæc
laðode wæron,
ceastre weardas.
Hio sio cwen ongan
385
wordum genegan,
(wlat ofer ealle):
"Oft ge dyslice
dæd gefremedon,
werge wræcmæcggas,
ond gewritu herwdon,
fædera lare,
næfre furður þonne nu,
ða ge blindnesse
bote forsegon,
390
ond ge wiðsocon
soðe ond rihte,
þæt in Bethleme
bearn wealdendes,
cyning anboren,
cenned
wære[?],
æðelinga ord.
þeah ge þa æ cuðon,
witgena word,
ge ne woldon þa,
395
synwyrcende,
soð oncnawan."
Hie þa anmode
ondsweredon:
"Hwæt, we Ebreisce
æ leornedon,
þa on fyrndagum
fæderas cuðon
æt godes earce,
ne we
geare[?] cunnon
400
þurh hwæt ðu ðus hearde,
hlæfdige, us
eorre wurde.
We ðæt æbylgð nyton
þe we gefremedon
on þysse folcscere,
þeodenbealwa,
wið þec æfre."
Elene maðelade
ond for eorlum spræc,
405
undearninga
ides reordode
hlude for herigum:
"Ge nu hraðe gangað,
sundor asecaþ
þa ðe snyttro mid eow,
mægn ond modcræft,
mæste hæbben,
þæt me þinga gehwylc
þriste gecyðan,
410
untraglice,
þe ic him to sece."
Eodon þa fram rune,
swa him sio rice cwen,
bald in burgum,
beboden hæfde,
geomormode,
georne smeadon,
sohton searoþancum,
hwæt sio syn wære
415
þe hie on þam folce
gefremed hæfdon
wið þam casere,
þe him sio cwen wite.
þa þær for eorlum
an reordode,
gidda gearosnotor,
(ðam wæs Iudas nama,
wordes cræftig):
"Ic wat geare
420
þæt hio wile secan
be ðam sigebeame
on ðam þrowode
þeoda waldend,
eallra
gnyrna[?] leas,
godes agen bearn,
þone
orscyldne[?] eofota gehwylces
þurh hete hengon
on heanne beam
425
in fyrndagum
fæderas usse.
þæt wæs þrealic geþoht!
Nu is þearf mycel
þæt we fæstlice
ferhð staðelien,
þæt we ðæs morðres
meldan ne weorðen
hwær þæt halige trio
beheled wurde
430
æfter wigþræce,
þy læs toworpen sien
frod fyrngewritu
ond þa fæderlican
lare
forleten[?].
Ne bið lang ofer ðæt
ofer middangeard
ma ricsian,
435
æcræft eorla,
gif ðis yppe bið,
swa þa þæt ilce gio
min yldra fæder
sigerof sægde,
(þam wæs Sachius nama),
frod fyrnwiota,
fæder minum,
440
wende hine of worulde
ond þæt word gecwæð:
'Gif þe þæt gelimpe
on lifdagum
þæt ðu gehyre
ymb þæt halige treo
frode frignan,
ond geflitu ræran
be ðam sigebeame
on þam soðcyning
445
ahangen wæs,
heofonrices weard,
eallre sybbe bearn,
þonne þu snude gecyð,
min swæs sunu,
ær þec swylt nime.
Ne mæg æfre ofer þæt
Ebrea þeod
rædþeahtende
rice healdan,
450
duguðum wealdan,
ac þara dom leofað
in woruld weorulda
willum gefylled,
ðe þone ahangnan cyning
heriaþ ond lofiað.'
þa ic fromlice
fæder minum,
455
ealdum æwitan,
ageaf ondsware:
'Hu wolde þæt geweorðan
on woruldrice
þæt on þone halgan
handa sendan
to feorhlege
fæderas usse
þurh wrað gewitt,
gif hie wiston ær
460
þæt he Crist wære,
cyning on roderum,
soð sunu meotudes,
sawla nergend?'
ða me yldra min
ageaf ondsware,
frod on fyrhðe
fæder reordode:
'Ongit, guma ginga,
godes heahmægen,
465
nergendes naman.
Se is niða gehwam
unasecgendlic,
þone sylf ne mæg
on moldwege
man aspyrigean.
Næfre ic þa geþeahte
þe þeos þeod ongan
secan wolde,
ac ic symle mec
470
asced þara scylda,
nales sceame worhte
gaste minum.
Ic him georne oft
þæs unrihtes
ondsæc fremede,
þonne uðweotan
æht bisæton,
on sefan sohton
hu hie sunu meotudes
475
ahengon, helm wera,
hlaford eallra
engla ond elda,
æðelust bearna.
Ne meahton hie swa disige
deað oðfæstan,
weras wonsælige,
swa hie wendon ær,
sarum settan,
þeah he sume hwile
480
on galgan his
gast onsende,
sigebearn godes.
þa siððan wæs
of rode ahæfen
rodera wealdend,
eallra þrymma þrym,
þreo niht siððan
485
under þeosterlocan,
ond þa þy þriddan dæg
ealles leohtes leoht
lifgende aras,
ðeoden engla,
ond his þegnum
hine[?],
soð sigora frea,
seolfne geywde,
beorht on blæde.
þonne broðor þin
490
onfeng æfter fyrste
fulwihtes bæð,
leohtne geleafan.
þa for lufan dryhtnes
Stephanus wæs
stanum worpod;
ne geald he yfel yfele,
ac his ealdfeondum
þingode þrohtherd,
bæd þrymcyning
495
þæt he him þa weadæd
to wræce ne sette,
þæt
hie[?] for æfstum
unscyldigne,
synna leasne,
Sawles larum
feore beræddon,
swa he þurh feondscipe
to cwale monige
Cristes folces
500
demde to deaþe.
Swa þeah him dryhten eft
miltse gefremede,
þæt he manegum
wearð[?]
folca to frofre,
syððan him frymða god,
niða nergend,
naman oncyrde,
ond he syððan wæs
sanctus Paulus
505
be naman haten,
ond him nænig wæs
under swegles hleo
syðþan æfre,
þara þe wif oððe wer
on woruld cendan,
þeah he Stephanus
stanum hehte
510
abreotan on beorge,
broðor þinne.
Nu ðu meaht gehyran,
hæleð min se leofa,
hu arfæst is
ealles wealdend,
þeah we æbylgð wið hine
oft gewyrcen,
synna wunde,
gif we sona eft
515
þara bealudæda
bote gefremmaþ
ond þæs unrihtes
eft geswicaþ.
Forðan ic soðlice
ond min swæs fæder
þæt geþrowade
eallra þrymma god,
520
lifes lattiow,
laðlic wite
for oferþearfe
ilda cynnes.
Forðan ic þe lære
þurh leoðorune,
hyse leofesta,
þæt ðu hospcwide,
æfst ne eofulsæc
æfre ne fremme,
525
grimne geagncwide,
wið godes bearne.
þonne ðu geearnast
þæt þe bið ece lif,
selust sigeleana,
seald in heofonum.'
ðus mec fæder min
on fyrndagum
530
septe soðcwidum,
(þam wæs Symon nama),
guma
gehðum[?] frod.
Nu ge geare cunnon
hwæt eow þæs on sefan
selest þince
to gecyðanne,
gif ðeos cwen usic
frigneð ymb ðæt treo,
nu ge fyrhðsefan
535
ond modgeþanc
minne cunnon."
Him þa togenes
þa gleawestan
on wera þreate
wordum mældon:
"Næfre we hyrdon
hæleð ænigne
on þysse þeode,
butan þec nu ða,
540
þegn oðerne
þyslic cyðan
ymb swa dygle wyrd.
Do swa þe þynce,
fyrngidda frod,
gif ðu frugnen sie
on wera corðre.
Wisdomes beðearf,
worda wærlicra
ond witan snyttro,
545
se ðære æðelan sceal
ondwyrde agifan
for þyslicne
þreat on meþle."
Weoxan word cwidum,
weras þeahtedon
on healfa gehwær,
sume hyder, sume þyder,
þrydedon ond þohton.
þa cwom þegna heap
550
to þam heremeðle.
Hreopon friccan,
caseres bodan:
"Eow þeos cwen laþaþ,
secgas to salore,
þæt ge seonoðdomas
rihte reccen.
Is eow rædes þearf
on meðelstede,
modes snyttro."
555
Heo wæron gearwe,
geomormode
leodgebyrgean,
þa hie laðod wæron
þurh heard gebann;
to hofe eodon,
cyðdon cræftes miht.
þa sio cwen ongan
weras Ebresce
wordum negan,
560
fricggan fyrhðwerige
ymb fyrngewritu,
hu on worulde ær
witgan[?] sungon,
gasthalige guman,
be godes bearne,
hwær se þeoden
geþrowade,
soð sunu meotudes,
for sawla lufan.
565
Heo wæron stearce,
stane heardran,
noldon þæt geryne
rihte cyðan,
ne hire andsware
ænige secgan,
torngeniðlan,
þæs hio him to sohte,
ac hio worda gehwæs
wiðersæc fremedon,
570
fæste on fyrhðe,
þæt heo frignan ongan,
cwædon þæt hio on aldre
owiht swylces
ne ær ne sið
æfre hyrdon.
Elene maþelade
ond him yrre oncwæð:
"Ic eow to soðe
secgan wille,
575
ond þæs in life
lige ne wyrðeð,
gif ge þissum lease
leng gefylgað
mid fæcne gefice,
þe me fore standaþ,
þæt eow in beorge
bæl fornimeð,
hattost heaðowelma,
ond eower hra bryttað,
580
lacende lig,
þæt eow sceal þæt leas
apundrad weorðan
to woruldgedale.
Ne magon ge ða word geseðan
þe ge hwile nu on unriht
wrigon under womma sceatum,
ne magon ge þa wyrd bemiðan,
bedyrnan þa deopan mihte."
ða wurdon hie deaðes on wenan,
585
ades ond endelifes,
ond þær þa ænne betæhton
giddum gearusnottorne,
(þam wæs Iudas nama
cenned for cneomagum),
þone hie þære cwene agefon,
sægdon hine sundorwisne:
"He þe mæg soð gecyðan,
onwreon wyrda geryno,
swa ðu hine wordum frignest,
590
æriht from
orde[?] oð ende forð.
He is for eorðan
æðeles cynnes,
wordcræftes wis
ond witgan sunu,
bald on meðle;
him gebyrde is
þæt he gencwidas
gleawe hæbbe,
595
cræft in breostum.
He gecyðeð þe
for wera mengo
wisdomes gife
þurh þa myclan miht,
swa þin mod lufaþ."
Hio on sybbe forlet
secan gehwylcne
agenne eard,
ond þone ænne genam,
600
Iudas to gisle,
ond þa georne bæd
þæt he be ðære rode
riht getæhte
þe ær in legere wæs
lange bedyrned,
ond hine seolfne
sundor acigde.
Elene maþelode
to þam anhagan,
605
tireadig cwen:
"þe synt tu gearu,
swa lif swa deað,
swa þe leofre bið
to geceosanne.
Cyð ricene nu
hwæt ðu þæs to þinge
þafian wille."
Iudas hire ongen þingode
(ne meahte he þa gehðu bebugan,
610
oncyrran rex geniðlan;
he wæs on þære cwene gewealdum):
"Hu mæg þæm geweorðan
þe on westenne
meðe ond meteleas
morland trydeð,
hungre gehæfted,
ond him hlaf ond stan
on gesihðe bu
samod[?] geweorðað,
615
streac ond hnesce,
þæt he þone stan nime
wið hungres hleo,
hlafes ne gime,
gewende to wædle,
ond þa wiste wiðsæce,
beteran wiðhyccge,
þonne he bega beneah?"
Him þa seo eadige
ondwyrde ageaf
620
Elene for eorlum
undearnunga:
"Gif ðu in heofonrice
habban wille
eard mid englum
ond on eorðan lif,
sigorlean in swegle,
saga ricene me
hwær seo rod wunige
radorcyninges,
625
halig under hrusan,
þe ge hwile nu
þurh morðres man
mannum dyrndun."
Iudas maðelade,
(him wæs geomor sefa,
hat æt heortan,
ond gehwæðres wa,
ge he heofonrices
hyht[?] swa mode
630
ond þis ondwearde
anforlete,
rice under roderum,
ge he ða rode ne tæhte):
"Hu mæg ic þæt findan
þæt swa fyrn gewearð
wintra gangum?
Is nu worn sceacen,
[CC] oððe ma
geteled rime.
635
Ic ne mæg areccan,
nu ic þæt rim ne can.
Is nu
feala[?] siðþan
forðgewitenra
frodra ond godra
þe us fore wæron,
gleawra gumena.
Ic on geogoðe wearð
on siðdagum
syððan acenned,
640
cnihtgeong hæleð.
Ic ne can þæt ic nat,
findan on fyrhðe
þæt swa fyrn gewearð."
Elene maðelade
him on ondsware:
"Hu is þæt geworden
on þysse werþeode
þæt ge swa monigfeald
on gemynd witon,
645
alra tacna gehwylc
swa Troiana
þurh gefeoht fremedon?
þæt wæs
fyr[?] mycle[?],
open ealdgewin,
þonne þeos æðele gewyrd,
geara gongum.
Ge þæt geare cunnon
edre gereccan,
hwæt þær eallra wæs
650
on manrime
morðorslehtes,
dareðlacendra
deadra gefeallen
under bordhagan.
Ge þa byrgenna
under stanhleoðum,
ond þa stowe swa some,
ond þa wintergerim
on gewritu setton."
655
Iudas maðelade,
gnornsorge wæg:
"We þæs hereweorces,
hlæfdige min,
for nydþearfe
nean myndgiaþ,
ond þa wiggþræce
on gewritu setton,
þeoda gebæru,
ond þis næfre
660
þurh æniges mannes
muð gehyrdon
hæleðum[?] cyðan,
butan her nu ða."
Him seo æðele cwen
ageaf ondsware:
"Wiðsæcest ðu to swiðe
soðe ond rihte
ymb þæt lifes treow,
ond nu lytle ær
665
sægdest soðlice
be þam sigebeame
leodum þinum,
ond nu on lige cyrrest."
Iudas hire ongen þingode,
cwæð þæt he þæt on gehðu gespræce
ond
on[?] tweon swiðost,
wende him trage hnagre.
Him oncwæð hraðe
caseres mæg:
670
"Hwæt, we ðæt hyrdon
þurh halige bec
hæleðum cyðan
þæt ahangen wæs
on Caluarie
cyninges freobearn,
godes gastsunu.
þu scealt geagninga
wisdom onwreon,
swa gewritu secgaþ,
675
æfter stedewange
hwær seo stow sie
Caluarie[?],
ær þec cwealm nime,
swilt for synnum,
þæt ic hie syððan mæge
geclænsian
Criste to willan,
hæleðum to helpe,
þæt me halig god
680
gefylle, frea mihtig,
feores ingeþanc,
weoruda wuldorgeofa,
willan minne,
gasta geocend."
Hire Iudas oncwæð
stiðhycgende:
"Ic þa stowe ne can,
ne þæs wanges wiht
ne þa wisan cann."
685
Elene maðelode
þurh eorne hyge:
"Ic þæt geswerige
þurh sunu meotodes,
þone ahangnan god,
þæt ðu hungre scealt
for cneomagum
cwylmed weorðan,
butan þu forlæte
þa leasunga
690
ond me sweotollice
soð gecyðe."
Heht þa swa cwicne
corðre lædan,
scufan scyldigne
(scealcas ne gældon)
in drygne seað,
þær he duguða leas
siomode in sorgum
[VII] nihta fyrst
695
under hearmlocan
hungre geþreatod,
clommum beclungen,
ond þa cleopigan ongan
sarum besylced
on þone seofeðan dæg,
meðe ond meteleas,
(mægen wæs geswiðrod):
"Ic eow healsie
þurh heofona god
700
þæt ge me of ðyssum earfeðum
up forlæten,
heanne fram hungres geniðlan.
Ic þæt halige treo
lustum cyðe,
nu ic hit leng ne mæg
helan for hungre.
Is þes hæft to ðan strang,
þreanyd þæs þearl
ond þes þroht to ðæs heard
705
dogorrimum.
Ic adreogan ne mæg,
ne leng helan
be ðam lifes treo,
þeah ic ær mid dysige
þurhdrifen wære
ond ðæt soð to late
seolf gecneowe."
þa ðæt gehyrde
sio þær hæleðum scead,
710
beornes gebæro,
hio bebead hraðe
þæt hine man of nearwe
ond of nydcleofan,
fram þam engan hofe,
up forlete.
Hie ðæt ofstlice
efnedon sona,
ond hine mid arum
up gelæddon
715
of carcerne,
swa him seo cwen bebead.
Stopon þa to þære stowe
stiðhycgende
on þa dune up
ðe dryhten ær
ahangen wæs,
heofonrices weard,
godbearn on galgan,
ond hwæðre geare nyste,
720
hungre gehyned,
hwær sio
halige[?] rod,
þurh
feondes[?] searu
foldan getyned,
lange legere fæst
leodum dyrne
wunode wælreste.
Word stunde ahof
elnes oncyðig,
ond on Ebrisc spræc:
725
"Dryhten hælend,
þu ðe ahst doma geweald,
ond þu geworhtest
þurh þines wuldres miht
heofon ond eorðan
ond holmþræce,
sæs sidne fæðm,
samod ealle gesceaft,
ond þu amæte
mundum þinum
730
ealne ymbhwyrft
ond uprador,
ond þu sylf sitest,
sigora waldend,
ofer þam æðelestan
engelcynne,
þe geond lyft farað
leohte bewundene,
mycle mægenþrymme.
Ne mæg þær manna gecynd
735
of eorðwegum
up geferan
in lichoman
mid þa leohtan gedryht,
wuldres aras.
þu geworhtest þa
ond to þegnunge
þinre gesettest,
halig ond heofonlic.
þara on hade sint
740
in sindreame
syx genemned,
þa ymbsealde synt
mid syxum eac
fiðrum gefrætwad,
fægere scinaþ.
þara
sint[?] [IIII]
þe on flihte a
þa þegnunge
þrymme beweotigaþ
745
fore onsyne
eces deman,
singallice
singaþ in wuldre
hædrum stefnum
heofoncininges lof,
woða wlitegaste,
ond þas word cweðaþ
clænum stefnum,
(þam is ceruphin nama):
750
'Halig is se halga
heahengla god,
weoroda wealdend!
Is ðæs wuldres ful
heofun ond eorðe
ond eall heahmægen,
tire getacnod.'
Syndon tu on þam,
sigorcynn on swegle,
þe man seraphin
755
be naman hateð.
He sceal neorxnawang
ond lifes treo
legene sweorde
halig healdan.
Heardecg cwacaþ,
beofaþ brogdenmæl,
ond bleom wrixleð
grapum gryrefæst.
þæs ðu, god dryhten,
760
wealdest widan fyrhð,
ond þu womfulle
scyldwyrcende
sceaðan of radorum
awurpe wonhydige.
þa sio werge sceolu
under heolstorhofu
hreosan sceolde
in wita forwyrd,
þær hie in wylme nu
765
dreogaþ deaðcwale
in dracan fæðme,
þeostrum forþylmed.
He þinum wiðsoc
aldordome.
þæs he in ermðum sceal,
ealra fula ful,
fah þrowian,
þeowned þolian.
þær he þin ne mæg
770
word aweorpan,
is in witum fæst,
ealre synne fruma,
susle gebunden.
Gif þin willa sie,
wealdend engla,
þæt ricsie
se ðe on rode wæs,
ond þurh Marian
in middangeard
775
acenned wearð
in cildes had,
þeoden engla,
(gif he þin nære
sunu synna leas,
næfre he soðra swa feala
in woruldrice
wundra gefremede
dogorgerimum;
no ðu of deaðe hine
780
swa þrymlice,
þeoda wealdend,
aweahte for weorodum,
gif he in wuldre þin
þurh ða beorhtan
bearn ne wære),
gedo nu, fæder engla,
forð beacen þin.
Swa ðu gehyrdest
þone halgan wer
785
Moyses on meðle,
þa ðu, mihta god,
geywdest[?] þam eorle
on þa æðelan tid
under beorhhliðe
ban Iosephes,
swa ic þe, weroda wyn,
gif hit sie willa þin,
þurg þæt beorhte gesceap
biddan wille
790
þæt me þæt goldhord,
gasta scyppend,
lange behyded.
Forlæt nu, lifes fruma,
of ðam wangstede
wynsumne up
under radores ryne
rec astigan
795
lyftlacende.
Ic gelyfe þe sel
ond þy fæstlicor
ferhð staðelige,
hyht untweondne,
on þone ahangnan Crist,
þæt he sie soðlice
sawla nergend,
ece ælmihtig,
Israhela cining,
800
walde widan ferhð
wuldres on heofenum,
a butan ende
ecra gestealda."
ða of ðære stowe
steam up aras
swylce rec under radorum.
þær aræred wearð
beornes breostsefa.
He mid bæm handum,
805
eadig ond ægleaw,
upweard plegade.
Iudas maþelode,
gleaw in geþance:
"Nu ic þurh soð hafu
seolf gecnawen
on heardum hige
þæt ðu hælend eart
middangeardes.
Sie ðe, mægena god,
810
þrymsittendum
þanc butan ende,
þæs ðu me swa meðum
ond swa manweorcum
þurh þin wuldor inwrige
wyrda geryno.
Nu ic þe, bearn godes,
biddan wille,
weoroda willgifa,
nu ic wat þæt ðu eart
815
gecyðed ond acenned
allra cyninga þrym,
þæt ðu ma ne sie
minra gylta,
þara þe ic gefremede
nalles feam siðum,
metud, gemyndig.
Læt mec, mihta god,
820
mid haligra
hlyte wunigan
in þære beorhtan byrig,
þær is broðor min
geweorðod in wuldre,
þæs he wære wið þec,
Stephanus, heold,
þeah he stangreopum
worpod wære.
He hafað wigges lean,
825
blæd butan blinne.
Sint in bocum his
wundor þa he worhte
on gewritum cyðed."
Ongan þa wilfægen
æfter þam wuldres treo,
elnes anhydig,
eorðan delfan
under turfhagan,
þæt he on [XX]
830
fotmælum feor
funde behelede,
under neolum niðer
næsse gehydde
in þeostorcofan.
He ðær [III] mette
in þam reonian hofe
roda ætsomne,
greote begrauene,
swa hio geardagum
835
arleasra sceolu
eorðan beþeahton,
Iudea
cynn[?].
Hie wið godes bearne
nið ahofun,
swa hie no sceoldon,
þær hie leahtra fruman
larum ne hyrdon.
þa wæs modgemynd
myclum geblissod,
840
hige onhyrded,
þurh þæt halige treo,
inbryrded breostsefa,
syððan beacen geseh,
halig under hrusan.
He mid handum befeng
wuldres wynbeam,
ond mid weorode ahof
845
eodon, æðelingas,
in on þa ceastre.
Asetton þa on gesyhðe
sigebeamas [III]
eorlas anhydige
fore Elenan cneo,
collenferhðe.
Cwen weorces gefeah
on ferhðsefan,
ond þa frignan ongan
850
on hwylcum þara beama
bearn wealdendes,
hæleða hyhtgifa,
hangen wære:
"Hwæt, we þæt hyrdon
þurh halige bec
tacnum cyðan,
þæt twegen mid him
geþrowedon,
ond he wæs þridda sylf
855
on rode treo.
Rodor eal geswearc
on þa sliðan tid.
Saga, gif ðu cunne,
on hwylcre þyssa þreora
þeoden engla
geþrowode,
þrymmes hyrde."
Ne meahte hire Iudas,
ne ful gere wiste,
860
sweotole gecyþan
be ðam sigebeame,
on
hwylcne[?] se hælend
ahafen wære,
sigebearn godes,
ær he asettan heht
on þone middel
þære mæran byrig
beamas mid bearhtme,
ond gebidan þær
865
oððæt him gecyðde
cyning ælmihtig
wundor for weorodum
be ðam wuldres treo.
Gesæton sigerofe,
sang ahofon,
rædþeahtende,
ymb þa roda þreo
oð þa nigoðan tid,
hæfdon neowne gefean
870
mærðum gemeted.
þa þær menigo cwom,
folc unlytel,
ond gefærenne man
brohton on bære
beorna þreate
on neaweste,
(wæs þa nigoðe tid),
gingne gastleasne.
þa ðær Iudas wæs
875
on modsefan
miclum geblissod.
Heht þa asettan
sawlleasne,
life belidenes
lic on eorðan,
rihtes wemend
þara roda twa
880
fyrhðgleaw on fæðme
ofer þæt fæge hus,
deophycgende.
Hit wæs dead swa ær,
lic legere fæst.
Leomu colodon
þreanedum beþeaht.
þa sio þridde wæs
ahafen halig.
Hra wæs on anbide
885
oððæt him uppan
æðelinges wæs
rod aræred,
rodorcyninges beam,
sigebeacen soð.
He sona aras
gaste gegearwod,
geador bu samod
lic ond sawl.
þær wæs lof hafen
890
fæger mid þy folce.
Fæder weorðodon,
ond þone soðan
sunu wealdendes
wordum heredon.
Sie him wuldor ond þanc
a butan ende
eallra gesceafta!
ða wæs þam folce
on ferhðsefan,
895
ingemynde,
swa him a scyle,
wundor þa þe worhte
weoroda dryhten
lifes lattiow.
þa þær ligesynnig
on lyft astah
lacende feond.
900
Ongan þa hleoðrian
helledeofol,
eatol æclæca,
yfela gemyndig:
"Hwæt is þis, la, manna,
þe minne eft
þurh fyrngeflit
folgaþ wyrdeð,
iceð ealdne nið,
æhta strudeð?
905
þis is singal sacu.
Sawla ne moton
manfremmende
in minum leng
æhtum wunigan.
Nu cwom elþeodig,
þone ic ær on firenum
fæstne talde,
hafað mec bereafod
rihta gehwylces,
910
feohgestreona.
Nis ðæt fæger sið.
Feala me se hælend
hearma gefremede,
niða nearolicra,
se ðe in Nazareð
afeded wæs.
Syððan furþum weox
of cildhade,
symle cirde to him
915
æhte mine.
Ne mot ænige nu
rihte spowan.
Is his rice brad
ofer middangeard.
Min is geswiðrod
ræd under roderum.
Ic þa rode ne þearf
hleahtre herigean.
Hwæt, se hælend me
920
in þam engan ham
oft getynde,
geomrum to sorge!
Ic þurh Iudas ær
hyhtful gewearð,
ond nu gehyned eom,
goda geasne,
þurh Iudas eft,
fah ond freondleas.
Gen ic findan
can[?]925
þurh wrohtstafas
wiðercyr
siððan[?]
of ðam wearhtreafum,
ic awecce wið ðe
oðerne cyning,
se ehteð þin,
ond he forlæteð
lare þine
ond manþeawum
minum folgaþ,
930
ond þec þonne sendeð
in þa sweartestan
ond þa wyrrestan
witebrogan,
þæt ðu, sarum forsoht,
wiðsæcest fæste
þone ahangnan cyning,
þam ðu hyrdest ær."
Him ða gleawhydig
Iudas oncwæð,
935
hæleð hildedeor,
(him wæs halig gast
befolen fæste,
fyrhat lufu,
weallende gewitt
þurh
witgan[?] snyttro),
ond þæt word gecwæð,
wisdomes ful:
"Ne þearft ðu swa swiðe,
synna gemyndig,
940
sar niwigan
ond sæce ræran,
morðres manfrea,
þæt
þe[?] se mihtiga cyning
in neolnesse
nyðer bescufeð,
synwyrcende,
in susla grund
domes leasne,
se ðe deadra feala
945
worde awehte.
Wite ðu þe gearwor
þæt ðu unsnyttrum
anforlete
leohta beorhtost
ond lufan dryhtnes,
þone fægran gefean,
ond on fyrbæðe
suslum beþrungen
syððan wunodest,
950
ade onæled,
ond þær awa scealt,
wiðerhycgende,
wergðu dreogan,
yrmðu butan ende."
Elene gehyrde
hu se feond ond se freond
geflitu rærdon,
tireadig ond trag,
on twa halfa,
955
synnig ond gesælig.
Sefa wæs þe glædra
þæs þe heo gehyrde
þone hellesceaþan
oferswiðedne[?],
synna bryttan,
ond þa wundrade
ymb þæs weres snyttro,
hu he swa geleafful
on swa lytlum fæce
960
ond swa uncyðig
æfre wurde,
gleawnesse þurhgoten.
Gode þancode,
wuldorcyninge,
þæs hire se willa gelamp
þurh bearn godes
bega gehwæðres,
ge æt þære gesyhðe
þæs sigebeames,
965
ge ðæs geleafan
þe hio swa leohte oncneow,
wuldorfæste gife
in þæs weres breostum.
ða wæs gefrege
in þære folcsceare,
geond þa werþeode
wide læded,
mære morgenspel
manigum on andan
970
þara þe dryhtnes æ
dyrnan woldon,
boden[?] æfter burgum,
swa brimo fæðmeð,
in ceastra gehwære,
þæt Cristes
rod[?],
fyrn foldan begræfen,
funden wære,
selest sigebeacna
þara þe sið oððe ær
975
halig under heofenum
ahafen wurde,
ond wæs Iudeum
gnornsorga mæst,
werum wansæligum,
wyrda laðost,
þær hie hit for worulde
wendan meahton,
cristenra gefean.
ða sio cwen bebead
980
ofer eorlmægen
aras fysan
ricene to rade.
Sceoldon Romwarena
ofer heanne holm
hlaford secean
ond þam wiggende
wilspella mæst
seolfum gesecgan,
þæt[?] ðæt sigorbeacen
985
þurh meotodes est
meted wære,
funden in foldan,
þæt ær feala mæla
behyded wæs
halgum to teonan,
cristenum folce.
þa ðam cininge wearð
þurh þa mæran word
mod geblissod,
990
ferhð gefeonde.
Næs þa fricgendra
under goldhoman
gad in burgum,
feorran geferede.
Wæs him frofra mæst
geworden in worlde
æt ðam willspelle,
hlihende hyge,
þe him hereræswan
995
ofer eastwegas,
aras brohton,
hu gesundne sið
ofer
swonrade[?]
secgas mid sigecwen
aseted[?] hæfdon
on Creca land.
Hie se casere heht
ofstum myclum
eft gearwian
1000
sylfe to siðe.
Secgas ne gældon
syððan andsware
edre gehyrdon,
æðelinges word.
Heht he Elenan hæl
abeodan beadurofre,
gif hie brim nesen
ond gesundne sið
settan mosten,
1005
hæleð hwætmode,
to þære halgan byrig.
Heht hire þa aras
eac gebeodan
Constantinus
þæt hio cirican þær
on þam beorhhliðe
begra rædum
getimbrede,
tempel dryhtnes
1010
on Caluarie
Criste to willan,
hæleðum to helpe,
þær sio halige rod
gemeted wæs,
mærost beama
þara þe gefrugnen
foldbuende
on eorðwege.
Hio geefnde swa,
1015
siððan winemagas
westan brohton
ofer lagufæsten
leofspell manig.
ða seo cwen bebead
cræftum getyde
sundor asecean
þa selestan,
þa þe wrætlicost
wyrcan cuðon
1020
stangefogum,
on þam stedewange
girwan godes tempel,
swa hire gasta weard
reord of roderum.
Heo þa rode heht
golde beweorcean
ond gimcynnum,
mid þam æðelestum
eorcnanstanum
1025
besettan[?] searocræftum
ond þa in seolfren fæt
locum belucan.
þær þæt lifes treo,
selest sigebeama,
siððan wunode
æðelum[?] anbręce.
þær bið a gearu
wraðu wannhalum
wita gehwylces,
1030
sæce ond sorge.
Hie sona þær
þurh þa halgan gesceaft
helpe findaþ,
godcunde gife.
Swylce Iudas onfeng
æfter fyrstmearce
fulwihtes bæð,
ond geclænsod wearð
Criste getrywe,
1035
lifwearde leof.
His geleafa wearð
fæst on ferhðe,
siððan frofre gast
wic gewunode
in þæs weres breostum,
bylde to bote.
He þæt betere geceas,
wuldres wynne,
ond þam wyrsan wiðsoc,
1040
deofulgildum,
ond gedwolan fylde,
unrihte æ.
Him wearð ece rex,
meotud milde, god,
mihta wealdend.
þa wæs gefulwad
se ðe ær feala tida
1045
inbryrded breostsefa
on þæt betere lif,
gewended to wuldre.
Huru, wyrd gescreaf
þæt he swa geleaffull
ond swa leof gode
in worldrice
weorðan sceolde,
Criste gecweme.
þæt gecyðed wearð,
1050
siððan Elene heht
Eusebium
on rædgeþeaht,
Rome bisceop,
gefetian on fultum,
forðsnoterne,
hæleða gerædum
to þære halgan byrig,
þæt he gesette
on sacerdhad
1055
in Ierusalem
Iudas þam folce
to bisceope
burgum on innan,
þurh gastes gife
to godes temple
cræftum gecorene,
ond hine Cyriacus
þurh snyttro geþeaht
syððan nemde
1060
niwan stefne.
Nama wæs gecyrred
beornes in burgum
on þæt betere forð,
æ hælendes.
þa gen Elenan wæs
mod gemynde
ymb þa mæran wyrd,
geneahhe for þam næglum
þe ðæs nergendes
1065
fet þurhwodon
ond his folme swa some,
mid þam on rode wæs
rodera wealdend
gefæstnod, frea mihtig.
Be ðam frignan ongan
cristenra cwen,
Cyriacus bæd
þæt hire þa gina
gastes mihtum
1070
ymb wundorwyrd
willan gefylde,
onwrige wuldorgifum,
ond þæt word acwæð
to þam bisceope,
bald reordode:
"þu me, eorla hleo,
þone æðelan beam,
rode rodera
cininges[?] ryhte getæhtesð,
1075
on þa ahangen wæs
hæðenum folmum
gasta geocend,
godes agen bearn,
nerigend fira.
Mec þæra nægla gen
on fyrhðsefan
fyrwet myngaþ.
Wolde ic þæt ðu funde
þa ðe in foldan gen
1080
deope bedolfen
dierne sindon,
heolstre behyded.
A min hige sorgað,
reonig reoteð,
ond geresteð no
ærþan me gefylle
fæder ælmihtig,
wereda wealdend,
willan minne,
1085
niða nergend,
þurh þara nægla cyme,
halig of hiehða.
Nu ðu hrædlice
eallum eaðmedum,
ar selesta,
þine bene onsend
in ða beorhtan gesceaft,
on wuldres wyn.
Bide wigena þrym
1090
þæt þe gecyðe,
cyning ælmihtig,
hord under hrusan
þæt gehyded gen,
duguðum dyrne,
deogol bideð."
þa se halga ongan
hyge staðolian,
breostum onbryrded,
bisceop þæs folces.
1095
Glædmod eode
gumena þreate
god hergendra,
ond þa geornlice
hleor onhylde,
hygerune ne mað,
gastes mihtum
to gode cleopode
1100
eallum eaðmedum,
bæd him engla weard
niwan on nearwe,
hwær he þara nægla swiðost
on þam wangstede
wenan þorfte.
Leort ða tacen forð,
þær hie to sægon,
1105
fæder, frofre gast,
ðurh fyres bleo
up eðigean
þær þa æðelestan
hæleða gerædum
hydde wæron
þurh nearusearwe,
næglas on eorðan.
ða cwom semninga
sunnan beorhtra
1110
lacende lig.
Leode gesawon
hira willgifan
wundor cyðan,
ða ðær of heolstre,
swylce heofonsteorran
oððe
goldgimmas[?],
grunde getenge,
næglas of nearwe
neoðan scinende
1115
leohte lixton.
Leode gefægon,
weorud willhreðig,
sægdon wuldor gode
ealle anmode,
þeah hie ær wæron
þurh deofles spild
in gedwolan lange,
acyrred fram Criste.
Hie cwædon þus:
1120
"Nu we seolfe geseoð
sigores tacen,
soðwundor godes,
þeah we wiðsocun ær
mid leasingum.
Nu is in leoht cymen,
onwrigen, wyrda bigang.
Wuldor þæs age
on heannesse
heofonrices god!"
1125
ða wæs geblissod
se ðe to bote gehwearf
þurh bearn godes,
bisceop þara leoda,
niwan stefne.
He
þam[?] næglum[?] onfeng,
egesan geaclod,
ond þære arwyrðan
cwene brohte.
Hæfde Ciriacus
1130
eall gefylled,
swa him seo æðele bebead,
wifes willan.
þa wæs wopes hring,
hat heafodwylm
ofer hleor goten,
(nalles for torne
tearas feollon
ofer wira gespon),
wuldres gefylled
1135
cwene willa.
Heo on cneow sette
leohte geleafan,
lac weorðode,
blissum hremig,
þe hire brungen wæs
gnyrna to geoce.
Gode þancode,
sigora dryhtne,
þæs þe hio soð gecneow
1140
ondweardlice
þæt wæs oft bodod
feor ær beforan
fram fruman worulde,
folcum to frofre.
Heo gefylled wæs
wisdomes gife,
ond þa wic beheold
halig heofonlic gast,
hreðer weardode,
1145
æðelne innoð,
swa hie ælmihtig
sigebearn godes
sioððan freoðode.
Ongan þa geornlice
gastgerynum
on sefan secean
soðfæstnesse
weg to wuldre.
Huru,
weroda[?] god
1150
gefullæste,
fæder on roderum,
cining ælmihtig,
þæt seo cwen begeat
willan in worulde.
Wæs se witedom
þurh fyrnwitan
beforan sungen
eall æfter orde,
swa hit eft gelamp
1155
ðinga gehwylces.
þeodcwen ongan
þurh gastes gife
georne secan
nearwe geneahhe,
to hwan hio þa næglas selost
ond deorlicost
gedon meahte,
dugoðum to hroðer,
hwæt þæs wære dryhtnes willa.
1160
Heht ða gefetigean
forðsnotterne
ricene to rune,
þone þe rædgeþeaht
þurh gleawe miht
georne cuðe,
frodne on ferhðe,
ond hine frignan ongan
hwæt him þæs on sefan
selost þuhte
1165
to gelæstenne,
ond his lare geceas
þurh þeodscipe.
He hire
þriste[?] oncwæð:
"þæt is gedafenlic
þæt ðu dryhtnes word
on hyge healde,
halige rune,
cwen
seleste[?],
ond þæs cininges bebod
1170
georne begange,
nu þe god sealde
sawle sigesped
ond snyttro cræft,
nerigend fira.
þu ðas næglas hat
þam æðelestan
eorðcyninga
burgagendra
on his bridels don,
1175
meare to midlum.
þæt manigum sceall
geond middangeard
mære weorðan,
þonne æt sæcce mid þy
oferswiðan mæge
feonda gehwylcne,
þonne fyrdhwate
on twa healfe
tohtan secaþ,
1180
sweordgeniðlan,
þær hie ymb
sige[?] winnað[?],
wrað wið wraðum.
He ah æt wigge sped,
sigor æt sæcce,
ond sybbe gehwær,
æt gefeohte frið,
se ðe
foran[?] lædeð
bridels on blancan,
þonne beadurofe
1185
æt garþræce,
guman gecoste,
berað bord ond ord.
þis bið beorna gehwam
wæpen æt wigge.
Be ðam se witga sang,
snottor searuþancum,
(sefa deop gewod,
1190
wisdomes gewitt),
he þæt word gecwæð:
'Cuþ þæt gewyrðeð
þæt þæs cyninges sceal
mearh under modegum
midlum geweorðod,
bridelshringum.
Bið þæt beacen gode
halig nemned,
ond se hwæteadig,
1195
wigge weorðod,
se þæt wicg byrð.'"
þa þæt ofstlice
eall gelæste
Elene for eorlum.
æðelinges heht,
beorna beaggifan,
bridels frætwan,
hire selfre suna
sende to lace
1200
ofer geofenes stream
gife unscynde.
Heht þa tosomne
þa heo seleste
hæleða cynnes,
to þære halgan byrig
cuman in þa ceastre.
þa seo cwen ongan
1205
læran leofra heap
þæt hie lufan dryhtnes,
ond sybbe swa same
sylfra betweonum,
freondræddenne,
fæste gelæston
leahtorlease
in hira lifes tid,
ond þæs latteowes
larum hyrdon,
1210
cristenum þeawum,
þe him Cyriacus
bude, boca gleaw.
Wæs se bissceophad
fægere befæsted.
Oft him feorran to
laman, limseoce,
lefe cwomon,
healte, heorudreorige,
hreofe ond blinde,
1215
heane, hygegeomre,
symle hælo þær
æt þam bisceope,
bote fundon
ece to aldre.
ða gen him Elene forgeaf
sincweorðunga,
þa hio wæs siðes fus
eft to eðle,
ond þa eallum bebead
1220
on þam gumrice
god hergendum,
werum ond wifum,
þæt hie weorðeden
mode ond mægene
þone mæran dæg,
heortan gehigdum,
in ðam sio halige rod
gemeted wæs,
mærost beama
1225
þara þe of eorðan
up aweoxe,
geloden under leafum.
Wæs þa lencten agan
butan [VI] nihtum
ær sumeres cyme
on Maias kalend.
Sie þara manna gehwam
behliden helle duru,
heofones ontyned,
1230
ece geopenad
engla rice,
dream unhwilen,
ond hira dæl scired
mid Marian,
þe on gemynd nime
þære deorestan
dægweorðunga
rode under roderum,
þa se
ricesta[?]1235
ealles oferwealdend
earme beþeahte. [Finit].
þus ic frod ond fus
þurh þæt fæcne hus
wordcræftum[?] wæf
ond wundrum læs,
þragum þreodude
ond geþanc reodode
nihtes nearwe.
Nysse ic gearwe
1240
be ðære
rode[?] riht
ær me rumran geþeaht
þurh ða mæran miht
on modes þeaht
wisdom onwreah.
Ic wæs weorcum fah,
synnum asæled,
sorgum gewæled,
bitrum gebunden,
bisgum[?] beþrungen,
1245
ær me lare onlag
þurh leohtne had
gamelum to geoce,
gife unscynde
mægencyning amæt
ond on gemynd begeat,
torht ontynde,
tidum gerymde,
bancofan onband,
breostlocan onwand,
1250
leoðucræft onleac.
þæs ic lustum breac,
willum in worlde.
Ic þæs wuldres treowes
oft, nales æne,
hæfde ingemynd
ær ic þæt wundor
onwrigen hæfde
ymb þone beorhtan beam,
swa ic on bocum fand,
1255
wyrda gangum,
on gewritum cyðan
be ðam sigebeacne.
A wæs
secg[?] oð ðæt
cnyssed cearwelmum,
C drusende,
þeah he in medohealle
maðmas þege,
1260
N gefera,
nearusorge dreah,
enge rune,
þær him
E fore
milpaðas mæt,
modig þrægde
wirum gewlenced.
W is geswiðrad,
gomen æfter gearum,
geogoð is gecyrred,
1265
ald onmedla.
U wæs geara
geogoðhades glæm.
Nu synt geardagas
æfter fyrstmearce
forð gewitene,
lifwynne geliden,
swa
L toglideð,
flodas gefysde.
F æghwam bið
1270
læne under lyfte;
landes frætwe
gewitaþ under wolcnum
winde geliccost,
þonne he for hæleðum
hlud astigeð,
wæðeð be wolcnum,
wedende færeð
ond eft semninga
swige gewyrðeð,
1275
in nedcleofan
nearwe geheaðrod,
Swa
a[?] þeos world
eall gewiteð,
ond eac swa some
þe hire on wurdon
1280
ðonne dryhten sylf
dom geseceð
engla weorude.
Sceall æghwylc ðær
reordberendra
riht gehyran
dæda gehwylcra
þurh þæs deman muð,
ond worda swa same
wed gesyllan,
1285
eallra unsnyttro
ær gesprecenra,
þristra geþonca.
þonne on þreo dæleð
in fyres feng
folc anra gehwylc,
þara þe gewurdon
on widan feore
ofer sidne grund.
Soðfæste bioð
1290
yfemest in þam ade,
eadigra gedryht,
duguð domgeorne,
swa hie adreogan magon
ond butan earfeðum
eaðe geþolian,
modigra mægen.
Him gemetgaþ eall
ældes[?] leoma,
swa him eðost bið,
1295
sylfum geseftost.
Synfulle beoð,
mane gemengde,
in ðam midle þread,
hæleð higegeomre,
in hatne wylm,
þrosme beþehte.
Bið se þridda dæl,
awyrgede womsceaðan,
in þæs wylmes grund,
1300
lease leodhatan,
lige befæsted
þurh ærgewyrht,
arleasra sceolu,
in gleda gripe.
Gode no syððan
of ðam morðorhofe
in gemynd cumað,
wuldorcyninge,
ac hie worpene beoð
1305
of ðam heaðuwylme
in hellegrund,
torngeniðlan.
Bið þam twam dælum
ungelice.
Moton engla frean
geseon, sigora god.
Hie asodene beoð,
asundrod fram synnum,
swa smæte gold
1310
þæt in wylme bið
womma gehwylces
þurh ofnes fyr
eall geclænsod,
amered ond gemylted.
Swa bið þara manna ælc
ascyred ond asceaden
scylda gehwylcre,
deopra firena,
þurh þæs domes fyr.
1315
Moton þonne siðþan
sybbe brucan,
eces eadwelan.
Him bið engla weard
milde ond bliðe,
þæs ðe hie mana gehwylc
forsawon, synna weorc,
ond to suna metudes
wordum cleopodon.
Forðan hie nu on wlite scinaþ
1320
englum gelice,
yrfes brucaþ
wuldorcyninges
to widan feore.