Leven & lot

Een van de meesterwerken van de twintigste eeuw – een breed opgezet epos over de Russische Tweede Wereldoorlog, naar het voorbeeld van Tolstojs Oorlog en vrede – nu voor het eerst in het Nederlands vertaald.Leven lot, het inmiddels klassiek geworden meesterwerk van Vasili Grossman (1905-1964), is zelfs in de bewogen geschiedenis van de Sovjetcensuur een uitzonderlijk geval. Het boek staat bekend als roman die werd ‘gearresteerd’, terwijl de auteur ongemoeid werd gelaten.In februari 1961, drie maanden nadat Grossman zijn boek had voorgelegd aan de redactie van het tijdschrift Znamja, verschenen er twee agenten van de KGB aan zijn deur met een huiszoekingsbevel. Vadim Kozjevnikov, de tijdschriftredacteur die had toegezegd Leven lot in afleveringen te publiceren, was zo geschrokken van wat hij onder ogen kreeg dat hij het manuscript, zonder de auteur op de hoogte te stellen, had doorgestuurd naar de veiligheidsdienst.Het appartement van de schrijver werd grondig doorzocht en alles wat verband hield met de roman werd in beslag genomen: alle uitgetypte exemplaren, het oorspronkelijke manuscript, de kladversies en de aantekeningen voor het boek. Vervolgens werd Grossman beleefd verzocht de veiligheidsagenten te begeleiden naar de adressen waar zich afschriften bevonden – bij zijn typiste werden behalve haar exemplaar ook het carbonpapier en het typelint dat ze had gebruikt geconfisqueerd – waarna hij weer netjes thuis werd afgezet. De Sovjetstaat had geleerd van de ontluisterende affaire rond Boris Pasternak, wiens Dokter Zjivago triomfen vierde na de publicatie in het buitenland: ze deed er alles aan om Leven Lot op een geruisloze, onberispelijke manier te laten verdwijnen.In de resterende jaren van zijn leven werd Grossman niet vervolgd, en zelfs niet uit de Schrijversbond gezet, maar vakkundig gemarginaliseerd en doodgezwegen.‘Ze hebben me gewurgd in mijn eigen portiek,’ zei hij zelf, kort voordat hij in 1964 aan maagkanker overleed.Het zou nog bijna twintig jaar duren tot een door Grossmans vriend Semjon Lipkin bewaard exemplaar van het boek naar Zwitserland werd gesmokkeld, waar de roman in 1980 voor het eerst verscheen. Recensie(s) Een van de grote en indrukwekkende romans van de Russische twintigste-eeuwse literatuur. Het boek, dat de toestand in de concentratiekampen en oorlogsscenes als de slag van Stalingrad beschrijft, maar zich, net als Tolstojs "Oorlog en vrede", ook richt op het leven van individuen, is geschreven in de jaren vijftig van de 20e eeuw. Voordat het kon worden gepubliceerd, werd het manuscript ervan in beslag genomen de de KGB. De autoriteiten waren doodsbenauwd voor de schok die de roman teweeg zou kunnen brengen: stalinisme en nationaal-socialisme werden door Grossman op een lijn gesteld. Lang na Grossmans dood dook er een tweede manuscript van het boek op dat naar het Westen werd gesmokkeld. Thans trekt het, zowel in het Westen als in Rusland zelf, een groot aantal lezers. Een fenomenale roman in de Russische klassieke traditie die bovendien uitstekend is vertaald. Geschikt voor een groot publiek. Zeer kleine druk.Willem G. Weststeijn