ΗΤΑΝ ΚΑΠΟΤΕ μια φοβερά γοητευτική νεαρή πριγκίπισσα που λεγόταν ΚΟΡΩΝΗ και καταγόταν από το θεσσαλικό βασίλειο της Φλεγυαντίδας. Τόσο υπέροχη ήταν η ομορφιά της ώστε τράβηξε την προσοχή του θεού Απόλλωνα, ο οποίος την έκανε ερωμένη του. Εύλογα θα πίστευε κανείς πως κάθε άνθρωπος θα αρκούνταν στη συντροφιά και στον έρωτα του ομορφότερου θεού, αλλά η Κορώνη υπέκυψε στη γοητεία ενός θνητού που λεγόταν ΙΣΧΥΣ και πλάγιασε μαζί του.
Ένα από τα λευκά κοράκια του Απόλλωνα είδε την προδοτική πράξη της κι ενημέρωσε τον αφέντη του γι’ αυτή την προσβολή της τιμής του. Ο Απόλλωνας έγινε έξω φρενών και ζήτησε από την αδελφή του την Αρτέμιδα να πάρει εκδίκηση. Άλλο που δεν ήθελε η τελευταία. Επιτέθηκε στο παλάτι της Φλεγυαντίδας με μολυσμένα βέλη και μετέδωσε σε όλο το συγκρότημα μια τρομερή ασθένεια. Μολύνθηκαν πολλοί άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένης της Κορώνης. Το κοράκι τα παρακολούθησε όλα κι επέστρεψε να δώσει πλήρη αναφορά στον Απόλλωνα.
«Πεθαίνει, άρχοντά μου, πεθαίνει!»
«Είπε τίποτα; Παραδέχτηκε την ενοχή της;»
«Ω, ναι, ω, ναι. “Αξίζω αυτό που έπαθα” είπε. “Πες στον μεγάλο θεό Απόλλωνα πως δεν ζητώ συγχώρεση ούτε έλεος, κανένα έλεος, μόνο να σώσει τη ζωή του παιδιού μας. Να σώσει τη ζωή του παιδιού μας”. Χα! Χα! Χα!»
Το κοράκι έκρωξε με τέτοια χαιρεκακία που ο Απόλλωνας έχασε την ψυχραιμία του και το έβαψε μαύρο. Έκτοτε όλα τα κοράκια, οι κουρούνες και τα χαβαρόνια1 βγαίνουν σε αυτό το χρώμα.2
Ο Απόλλωνας κατακλύστηκε από τύψεις. Πήγε στη ρημαγμένη από τον λοιμό Φλεγυαντίδα και βρήκε την Κορώνη στη νεκρική πυρά της, με τις πύρινες γλώσσες να γλείφουν τη σορό της. Έβγαλε μια κραυγή οδύνης, όρμηξε στις φλόγες και πρόλαβε να πάρει ζωντανό από τη μήτρα της το παιδί τους. Ο θεός καταστέρισε την Κορώνη, που έγινε ο αστερισμός Κόραξ.3
Το βρέφος που διασώθηκε από τον Απόλλωνα, ο οποίος το ονόμασε ΑΣΚΛΗΠΙΟ, ανατέθηκε στη φροντίδα του κένταυρου Χείρωνα. Ίσως επειδή είχε γεννηθεί με χειρουργική επέμβαση (αν και αρκετά βίαιη), ίσως επειδή, ενώ βρισκόταν στη μήτρα, μαινόταν ολόγυρά του η λοιμώδης νόσος, ίσως επειδή ο πατέρας του ήταν ο Απόλλωνας, ο θεός της ιατρικής και των μαθηματικών –μάλλον για όλους αυτούς τους λόγους–, ο Ασκληπιός επέδειξε εξ απαλών ονύχων μια ιδιαίτερη έφεση στο πεδίο της ιατρικής.
Καθώς το αγόρι μεγάλωνε, ο Χείρωνας κατάλαβε γρήγορα πως διέθετε ένα διεισδυτικό, λογικό κι εξερευνητικό μυαλό και το χάρισμα να θεραπεύει. Ο Χείρωνας, που και ο ίδιος δεν ήταν κανένας τυχαίος φυσιοδίφης, βοτανολόγος και ρέκτης της λογικής σκέψης, αντλούσε τεράστια ευχαρίστηση εκπαιδεύοντας το αγόρι στις ιατρικές τέχνες. Το δίδαξε ενδελεχώς τις βασικές γνώσεις της ανατομίας των ζώων και των ανθρώπων κι επίσης την απόκτηση γνώσης μέσα από την παρατήρηση και την επιμελή καταγραφή και όχι μέσα από τη διατύπωση θεωριών. Του έδειξε πώς να συλλέγει ιατρικά φυτά, να τα αλέθει, να τα αναμειγνύει, να τα θερμαίνει και να τα μετατρέπει σε σκόνες, ροφήματα και σκευάσματα για βρώση, κατάποση ή ανακάτεμα με διάφορες τροφές. Το δίδαξε πώς να σταματάει την αιμορραγία, να παρασκευάζει ζεστά καταπλάσματα, να επιδένει πληγές και να ανατάσσει σπασμένα οστά. Στα δεκατέσσερά του ο Ασκληπιός είχε σώσει το πόδι ενός στρατιώτη από τον ακρωτηριασμό, είχε επαναφέρει από το χείλος του θανάτου ένα κορίτσι που υπέφερε από υψηλό πυρετό, είχε διασώσει μια αρκούδα από παγίδα, είχε γλιτώσει τον πληθυσμό ενός χωριού από μια επιδημία δυσεντερίας και είχε ανακουφίσει ένα μωλωπισμένο φίδι με μια αλοιφή δικής του επινόησης. Αυτή η τελευταία περίπτωση αποδείχτηκε ανεκτίμητης αξίας για το μέλλον του, γιατί το εύγνωμον ερπετό έγλειψε το αυτί του Ασκληπιού και του ψιθύρισε πάμπολλα μυστικά των θεραπευτικών τεχνών, προσφέροντάς του μια γνώση σχεδόν εφάμιλλη με εκείνη που του είχε μεταλαμπαδεύσει ο Χείρωνας.
Η Αθηνά, της οποίας ήταν ιερά ζώα τα φίδια, επίσης ευχαρίστησε τον νεαρό, χαρίζοντάς του ένα βάζο που περιείχε αίμα Γοργόνας. Μπορεί να φαίνεται ευκαταφρόνητο ένα τέτοιο δώρο. Κάθε άλλο παρά τέτοιο ήταν. Μερικές φορές ισχύει ο νόμος των αντιθέτων. Έστω και μία σταγόνα αργυρόχρυσου ιχώρα, που διατηρεί αθάνατους τους θεούς, για έναν άνθρωπο που θα την αγγίξει ή θα τη γευτεί είναι θανατηφόρα. Και το αίμα ενός πλάσματος τόσο θανάσιμου κι επικίνδυνου όσο η Γοργόνα, που έχει φίδια στο κεφάλι αντί μαλλιά, και νεκρούς ανασταίνει.
Σε ηλικία είκοσι ετών ο Ασκληπιός είχε γίνει ειδήμονας σε όλες τις τέχνες της χειρουργικής και της φαρμακευτικής. Αγκάλιασε στοργικά τον δάσκαλό του τον Χείρωνα, τον αποχαιρέτησε κι έφυγε για να σταδιοδρομήσει ως ο πρώτος γιατρός, φαρμακοποιός και θεραπευτής του κόσμου. Η φήμη του εξαπλώθηκε γρήγορα στη Μεσόγειο. Οι άρρωστοι, οι ανάπηροι και οι δυστυχισμένοι συνέρρεαν στο ιατρείο του, έξω από το οποίο κρεμόταν ένα έμβλημα: ένα ξύλινο ραβδί με ένα φίδι τυλιγμένο γύρω του, το οποίο υπάρχει ακόμη και σήμερα σε πολλά ασθενοφόρα, κλινικές και (συχνά ανυπόληπτους) ιατρικούς ιστότοπους.4
Ο Ασκληπιός νυμφεύτηκε την ΗΠΙΟΝΗ, της οποίας το όνομα σημαίνει «καταπραϋντική» ή «ανακούφιση από τον πόνο». Έκαναν μαζί τρεις γιους και τέσσερις κόρες. Ο Ασκληπιός εκπαίδευσε τα κορίτσια του τόσο εντατικά όσο είχε εκπαιδεύσει τον ίδιο ο Χείρωνας.
Στη μεγαλύτερη, την ΥΓΙΕΙΑ, δίδαξε τις πρακτικές της καθαριότητας, της σωστής διατροφής και της σωματικής άσκησης, που σήμερα ονομάζονται «υγιεινή».
Στην ΠΑΝΑΚΕΙΑ αποκάλυψε τις τέχνες της καθολικής υγείας, της φαρμακευτικής και της θεραπευτικής αγωγής, με σκοπό την ίαση σε κάθε περίπτωση – όπως δηλώνει και το όνομά της, που σημαίνει «θεραπεία των πάντων».
Στην ΑΚΕΣΩ έμαθε την καθαυτό διεργασία της ίασης, συμπεριλαμβανομένου αυτού που σήμερα θα ονομάζαμε ανοσολογία.
Η νεότερη κόρη του, η ΙΑΣΩ, ειδικεύτηκε στην ανάρρωση και την αποθεραπεία.
Τα δύο μεγαλύτερα αγόρια, ο ΜΑΧΑΩΝ και ο ΠΟΔΑΛΕΙΡΙΟΣ, έγιναν τα αρχέτυπα του στρατιωτικού γιατρού. Η μετέπειτα δράση τους στον Τρωικό Πόλεμο καταγράφηκε από τον Όμηρο.
Ο νεότερος γιος, ο ΤΕΛΕΣΦΟΡΟΣ, απεικονίζεται συνήθως με κουκούλα και πολύ μικρό ανάστημα. Η ειδικότητά του ήταν η μεταθεραπευτική πλήρης αποκατάσταση της υγείας.
Ίσως όλα να είχαν πάει καλά, αν ο Ασκληπιός είχε κρατήσει ερμητικά κλειστό το βάζο που του είχε χαρίσει η Αθηνά. Ερμητικά κλειστό. Δεν μπορούμε να ξέρουμε αν ο Ασκληπιός παρασύρθηκε από τη δόξα του, καθώς οι άνθρωποι τον ήθελαν άγιο και σωτήρα, ή ελαυνόταν από μια γνήσια επιθυμία να νικήσει τον θάνατο με τις τέχνες του, αλλά πάντως χρησιμοποίησε το αίμα της Γοργόνας για να επαναφέρει στη ζωή το πτώμα ενός ασθενούς κι έπειτα άρχισε να το κάνει ξανά και ξανά, τακτικά και χωρίς καμία φειδώ, σαν να επρόκειτο για καστορέλαιο.
Ο Άδης άρχισε να γκρινιάζει και να βγάζει καπνούς από τον θυμό του. Κάποια στιγμή το ποτήρι ξεχείλισε και ο βασιλιάς του Κάτω Κόσμου εγκατέλειψε το βασίλειό του και παρουσιάστηκε ενώπιον του θρόνου του Δία.
«Αυτός ο άνθρωπος μου στερεί ψυχές. Τις αρπάζει μέσα από τα χέρια του Θανάτου την ώρα που είναι έτοιμες να περάσουν απέναντι, σ’ εμάς. Κάτι πρέπει να γίνει».
«Συμφωνώ» είπε η Ήρα. «Ανατρέπει την ορθή τάξη των πραγμάτων. Αν έχει οριστεί να πεθάνει ένας άνθρωπος, είναι απαράδεκτο να παρεμβαίνει ένας θνητός. Ήταν μεγάλη ανοησία, εκ μέρους της κόρης σου, να του δώσει το αίμα της Γοργόνας».
Ο Δίας συνοφρυώθηκε. Είχαν δίκιο. Είχε απογοητευτεί από την Αθηνά. Δεν τον είχε προδώσει τόσο κατάφωρα και ασυγχώρητα όσο ο Προμηθέας, αλλά οι δύο περιπτώσεις είχαν κάποια κοινά στοιχεία που τον προβλημάτιζαν. Οι θνητοί ήταν θνητοί, τελεία και παύλα. Ήταν πολύ λάθος να τους επιτρέπεται η πρόσβαση σε ελιξίρια που τους παρέδιδαν τα κλειδιά του θανάτου.
Ο κεραυνός που έπληξε τον Ασκληπιό ήταν εντελώς απρόσμενος, όπως είναι πάντα οι κεραυνοί εν αιθρία. Τον άφησε στον τόπο. Όλη η Ελλάδα θρήνησε τον χαμό του αγαπημένου κι αξιοσέβαστου γιατρού και θεραπευτή, αλλά ο Απόλλωνας δεν αρκέστηκε στον θρήνο για τον χαμό του γιου του. Του γύρισε το μάτι. Μόλις έμαθε την είδηση πήγε στο εργαστήριο του Ήφαιστου και σκότωσε με τρεις σαϊτιές τον Βρόντη, τον Στερόπη και τον Άργη, τους Κύκλωπες που είχαν αιώνια αποστολή, την οποία εκτελούσαν με χαρά, να κατασκευάζουν τους κεραυνούς του Ουράνιου Πατέρα.
Δεν μπορούσε να γίνει ανεκτή τέτοια φοβερή ανταρσία. Ο Δίας δεν ανεχόταν καμία αμφισβήτηση της εξουσίας του και πάντα φρόντιζε να καταπνίγει αμέσως ακόμη και την παραμικρή εξέγερση. Ο Απόλλωνας εκδιώχτηκε από τον Όλυμπο και διατάχτηκε να υπηρετήσει τον Θεσσαλό βασιλιά ΑΔΜΗΤΟ, αναλαμβάνοντας ταπεινά καθήκοντα για έναν χρόνο και μία μέρα. Ο Άδμητος είχε αποκτήσει την εύνοια του Δία, γιατί έδειχνε μεγάλη καλοσύνη και παρείχε εξαιρετικά θερμή φιλοξενία στους ξένους, κάτι που πάντα συγκινούσε τον Βασιλιά των Θεών.
Θα θυμάσαι πως ο Απόλλωνας είχε τιμωρηθεί, όταν ήταν μικρός, γιατί είχε σκοτώσει το ερπετό Πύθωνα. Πίσω από την ομορφιά, το μεγαλείο και τη χρυσή γοητεία του κρυβόταν το πείσμα και η αψιθυμία. Πάντως δεχόταν αδιαμαρτύρητα την τιμωρία του. Ήταν αδύνατο να αντιπαθήσει κανείς τον Άδμητο, και ο Απόλλωνας, που βοσκούσε τα βόδια του βασιλιά, φρόντισε ώστε κάθε αγελάδα του κοπαδιού να γεννήσει δίδυμα.5 Ο Απόλλωνας είχε ιδιαίτερη αδυναμία στα βοοειδή και στα δίδυμα.
Ο Ασκληπιός, εν τω μεταξύ, ανήλθε στους ουρανούς, ως ο αστερισμός Οφιούχος, ο Φορέας του Φιδιού.
Σύμφωνα με μετέπειτα παραδόσεις, ο Δίας ανέστησε τον Ασκληπιό και τον έκανε θεό. Πράγματι, σε όλη τη Μεσόγειο, αυτός και η σύζυγός του και οι κόρες του λατρεύονταν ως θεότητες. Ανεγέρθηκαν παντού ναοί του, που ήταν γνωστοί ως ασκληπιεία κι έμοιαζαν πολύ με τα σημερινά σπα και θέρετρα ευεξίας. Οι ιερείς τους ήταν ντυμένοι στα λευκά και περιποιούνταν επί πληρωμή τους ικέτες, λούζοντάς τους, κάνοντάς τους μασάζ και παραχαϊδεύοντάς τους με αλλόκοτα έλαια, κρέμες και πατενταρισμένα μείγματα, ακριβώς όπως και σήμερα. Φίδια (μη δηλητηριώδη), τα οποία ήταν ανέκαθεν ιερά ζώα του Ασκληπιού, αφήνονταν ελεύθερα να τριγυρνούν στους χώρους της κλινικής και στα δωμάτια των ασθενών, ένα θέαμα όχι και τόσο σύνηθες στους σύγχρονους ναούς της υγείας. Υπήρχε και μέριμνα για τη φροντίδα της ψυχής και του νου, όπως και σήμερα. Η λέξη holistic6 εξάλλου είναι ελληνική. Οι ασθενείς, εφόσον διανυκτέρευαν (στο πλαίσιο μιας διεργασίας «επώασης» των ονείρων), διηγούνταν τα όνειρά τους το πρωί στους ιερείς, ενώ συχνά εμφανιζόταν στους ασθενείς ο ίδιος ο Ασκληπιός – ιδίως, πιστεύω, σε όσους έβαζαν βαθύτερα το χέρι στην τσέπη.
Το Ασκληπιείο της Επιδαύρου ήταν εξίσου φημισμένο με το θέατρο της πόλης, το οποίο λειτουργεί μέχρι σήμερα. Ο επισκέπτης μπορεί να δει αρχαία αρχεία των παθήσεων, των θεραπευτικών αγωγών, των προγραμμάτων διατροφής και των φαρμάκων των ασθενών που συνέρρεαν εκεί.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Κορακοειδή. (Σ.τ.Μ.)
2. Πάντως, σε μια τηλεοπτική διασκευή των βιβλίων του Γκόρμενγκαστ από το BBC, συνεργάστηκα με ένα κοράκι αλμπίνο που λεγόταν Τζίμμυ Γουάιτ [Jimmy White (Τζίμμυ Λευκός)· Gormenghast: το κάστρο στο οποίο διαδραματίζεται σειρά φανταστικών μυθιστορημάτων του Βρετανού Μέρβυν Πικ. (Σ.τ.Μ.)]
3. Κορώνη σημαίνει «κουρούνα» ή «χαβαρόνι». Η αρχική της σημασία είναι «καμπύλη»· αν με ρωτήσεις εάν αυτό οφείλεται στο κορμί της πριγκίπισσας ή στο ράμφος του πτηνού, θα σε γελάσω.
4. Κάποιοι χρησιμοποιούν το ραβδί του Ασκληπιού (ή ραβδί του Ιπποκράτη), μια τραχιά ξύλινη ράβδο με ένα ερπετό. Άλλοι χρησιμοποιούν το κηρύκειο του Ερμή, ένα πιο λεπτό και κομψό ραβδί με δύο ερπετά τυλιγμένα, των οποίων τα κεφάλια σμίγουν στην κορυφή, με επιστέγασμα ένα ζευγάρι φτερά. Δεν φαίνεται να έχει κάποια ιδιαίτερη επαγγελματική ή κλινική σημασία η επιλογή του ενός ή του άλλου· είναι καθαρά θέμα γούστου.
5. Ο ποιητής και λόγιος Καλλίμαχος, που έζησε τον 3ο αιώνα π.Χ., ήθελε τον Απόλλωνα να γίνεται εραστής με τον Άδμητο κατά τη διάρκεια αυτής της υπηρεσίας του θεού.
6. «Ολιστικός». (Σ.τ.Μ.)