Przypisy:

1. Pierścień Wielkiej Damy — w rękopisie i w niektórych wydaniach pojawia się tytuł rozszerzony: Pierścień Wielkiej Damy czyli ex machina Durejko.

2. Grandville — pseudonim francuskiego rysownika Jeana Ignace’a Isidore’a Gérarda (1803–1847).

3. Durejkiem — dziś popr. forma N. lp: Durejką.

4. krwie — dziś popr. forma D. lp: krwi.

5. Trentowski, Bronisław (1808–1869) — filozof, twórca m.in. prac Chowanna, czyli system pedagogiki narodowej...Wizerunek duszy moralnej przez Ojczyźniaka, autor terminu „cybernetyka”.

6. aktorowie — dziś popr. forma M. lm: aktorzy.

7. spółczesny — dziś popr.: współczesny.

8. krement (z łac. crementum: przyrost, narastanie) — prawdopodobnie chodzi o akcent wyrazowy.

9. przepomnieć — dziś: zapomnieć.

10. jedne — dziś popr. forma M. lp r.n.: jedno.

11. same one — dziś popr. B. lm r.n.: samo to.

12. okna dają na — dziś popr.: okna wychodzą na.

13. odlata (3 os. lp cz.ter.) — dziś popr.: odlatuje.

14. jedno — tylko.

15. obejma (3 os. lp cz.ter.) — dziś popr.: obejmuje.

16. k’temu (starop.) — po to, dlatego.

17. cierpliwy — tu: cierpiący.

18. limba — tu: aureola.

19. fortunniej postawionych — tj. lepiej sytuowanych, bogatszych, szczęśliwszych.

20. z-istniewa (neol.) — czas. utworzony od czas. istnieć, synonim: zaczyna istnieć, tworzy się.

21. wargi — dziś popr. forma N. lm: wargami.

22. W Babilonie, za Ezechiela dni — aluzja do ludu izraelskiego w niewoli babilońskiej w VI w. p.n.e.; Ezechiel — prorok Starego Testamentu, autor biblijnej Księgi Ezechiela.

23. Akademia Dorpacka — uczelnia założona w XVII w. przez króla szwedzkiego, w XIX w. powstała tam pierwsza korporacja studentów polskich; Dorpat — dziś: Tartu, miasto w Estonii.

24. Ansatz (niem.) — tu: podejście, postawa, sposób bycia.

25. mury — dziś popr. forma N. lm: murami.

26. Dający na drogę czy ulicę — wychodzący, dający widok na drogę lub ulicę.

27. zajazd — tu: droga dojazdowa.

28. te — dziś popr. forma M. lp r.n.: to.

29. czynią aparycje — ukazują się.

30. Poczobutt-Odlanicki, Marcin (1728–1810) — astronom i matematyk, jezuita, profesor Akademii Wileńskiej, współzałożyciel obserwatorium astronomicznego w Wilnie.

31. acan (starop.) — pan.

32. te — dziś popr. forma M. lp r.n.: to (przyjście).

33. z-obowiązań — pisownia służy tu uwypukleniu znaczenia „obowiązku” w słowie „zobowiązanie”.

34. cóż, bywało, nie czytałem — tj. czego to ja nie czytałem.

35. filozof narodowy — chodzi o Bronisława Trentowskiego (1808–1869), twórcę pojęcia jaźni.

36. Akademia Dorpacka — uczelnia założona w XVII w. przez króla szwedzkiego, w XIX w. powstała tam pierwsza korporacja studentów polskich; Dorpat — dziś: Tartu, miasto w Estonii.

37. wnijść — dziś popr.: wejść.

38. podsłuchując — tu: nasłuchując.

39. ja-ć — dziś: ja tobie.

40. Dorpat — dziś: Tartu, miasto w Estonii; tu aluzja do pobytu Durejki na Akademii Dorpackiej, założonej w XVII w. przez króla szwedzkiego, w XIX w. powstała tam pierwsza korporacja studentów polskich.

41. ChowannaChowanna, czyli system pedagogiki narodowej..., praca filozofa Bronisława Trentowskiego (1808–1869).

42. OjczyźniakWizerunek duszy moralnej przez Ojczyźniaka, praca filozofa Bronisława Trentowskiego (1808–1869).

43. Filozof — chodzi o Bronisława Trentowskiego (1808–1869).

44. Les gouts sont différents, mon cher mari (fr.) — Różne są gusta, mój drogi mężu.

45. De gustibus disputandum non est (łac.) — O gustach się nie dyskutuje.

46. z pogardą wychodzi — tj. wychodzi Sędzina, a Sędzia krzyczy za wychodzącą.

47. sobo-słowienie (neol.) — rzecz. utworzony na wzór łac. monolog.

48. słowy — dziś popr. forma N. lm: słowami.

49. podsłuchując — tu: nasłuchując.

50. obejmani (M. lm m.os.) — dziś popr.: obejmowani.

51. alić (daw.) — jednak, wszakże.

52. sądzim (1 os. lm cz.ter.) — dziś popr.: sądzimy.

53. liściami — dziś popr. forma N. lm: liśćmi.

54. alić (starop.) — jednak, wszakże.

55. piętr — dziś popr. forma D. lm: pięter.

56. obmierzić — obrzydzić.

57. osobistość — tu: osobowość, charakter człowieka.

58. psować (starop.) — psuć, niszczyć.

59. Pono że uniosłem... przedmiot główny — Mak-Yks ma na myśli pistolet.

60. spólny — dziś popr.: wspólny.

61. wy-ojczyźniać się (neol.) — czas. utworzony od rzecz. ojczyzna, synonim: wykorzeniać się.

62. zmartwychpowstaniec (neol.) — rzecz. utworzony od czas. zmartwychpowstać (dziś: zmartwychwstać).

63. fotografy — dziś: fotografie.

64. z-dłużyć (neol.) — czas. utworzony od przym. długi, synonim: przedłużyć.

65. jedne — dziś popr. forma B. lp r.n.: jedno.

66. ze zapomnień — dziś popr.: z zapomnień, tj. z zapominalstwa.

67. tamtę — dziś popr.: tamtą.

68. kwiaty — dziś popr. forma N. lm: kwiatami.

69. Smyrna — dziś: Izmir, miasto w płd.-zach. Turcji.

70. kapucyn — tu: zakonnik, pustelnik.

71. Ermitaż (z fr. ermitage) — pustelnia.

72. zostawa — dziś popr. forma 3 os. lp cz.ter.: zostaje.

73. wyszlij — dziś popr.: wyślij.

74. czyli — tu: czy.

75. wnijść — dziś: wejść.

76. ochłaniając — nieużywana dziś forma imiesłowu współczesnego, utworzona od czas. ochłonąć, synonim: odzyskując równowagę psychiczną.

77. alić (starop.) — jednak, wszakoż.

78. odpomnić — przypomnieć sobie.

79. osobistość — tu: osobowość, charakter człowieka.

80. ubratnić (neol.) — czas. utworzony od rzecz. brat, znaczenie: uczynić (kogoś komuś) bratem, słowa bliskoznaczne: zbratać, zbliżyć.

81. dopatrywać — tu: przypatrywać się.

82. antropofag (gr.) — ludożerca.

83. z wschodu — dziś popr.: ze wschodu.

84. odpomnieć — przypomnieć sobie.

85. Zniechęcić się można do wszystkiego... Gdy usuwa się nam z rąk fatalnie. I to może nasze wielkie szczęście!! — Magdalena robi tu aluzję do miłości Szeligi ku niechętnej mu Hrabinie.

86. nawałność — nawałnica, burza, ulewa.

87. w komput komitetom — tu: na zebranie komitetu dobroczynnego.

88. Do blasku płci — do odcienia skóry, do karnacji; płeć (daw.) — cera, skóra.

89. industria — tu: produkcja, wyrób (ozdobnych różańców).

90. spsować (starop.) — zepsuć.

91. pozierać (daw.) — patrzeć, spozierać.

92. abrys (daw., z ros.) — szkic, zarys.

93. wnijść — dziś: wejść.

94. abrys (daw., z ros.) — szkic, zarys.

95. płótno Penelopy — nawiązanie do motywu z Odysei Homera. Penelopa, żona zaginionego Odyseusza, pruła nocą to, co utkała w ciągu dnia, aby odwlec moment swojego powtórnego zamążpójścia.

96. te — dziś popr. forma M. lp r.n.: to.

97. popsować (starop.) — popsuć.

98. te — dziś popr. forma B. lp r.n.: to.

99. Werandy odpatrzeć się nie można — weranda jest tak ładna, że nie można się na nią napatrzeć.

100. Dzieweczki te i prawie dziewice — tj. dziewczęta w różnym wieku: małe dziewczynki i niemal dorosłe panny.

101. um (z ros.) — rozum, rozsądek.

102. osoby — dziś popr. forma N. lm: osobami.

103. Esencja zowie się «wszech-wyskokiem» — Sędzia stara się zastępować słowa obce polskimi neologizmami.

104. Mon mari est puriste (fr.) — mój mąż jest purystą; purysta — osoba rygorystycznie dbająca o czystość zasad, np. językowych.

105. czczy — tu: głodny, wygłodzony.

106. attyk — wyrażenie pochodzące z retoryki greckiej, np. stugębna sława; attycyzm — grecki styl retoryczny, charakteryzujący się prostym i jednoznacznym wyrażaniem myśli.

107. jedne — dziś popr. forma M. lp r.n.: jedno.

108. wstawa — dziś popr. foma 3 os. lp cz.ter.: wstaje.

109. pytanie zawdzięczyć — uszanować pytającą.

110. jest słuszna (forma bezosob.) — dziś popr.: jest słuszne.

111. odmładnia — odmładza.

112. wzgórę — w górę, wzwyż.

113. słuszna (forma bezosob.) — dziś popr.: można, jest słuszne.

114. wigor — tu: energia.

115. nawałność — burza, nawałnica.

116. admirować (z fr.) — podziwiać.

117. wnijść — dziś: wejść.

118. powieść — tu: opowieść, plotka.

119. przedstawuję — dziś popr. forma 1 os. lp cz.ter.: przedstawiam.

120. uwłócząc — uwłaczając mu, obrażając go.

121. konieczna jest (forma bezosob.) — dziś: jest konieczne.

122. czczy — głodny, wygłodzony.

123. najgminniejszy — najpospolitszy.

124. bronzowy — dziś popr.: brązowy, z brązu.

125. zostawa — dziś popr.: zostaje, tj. przebywa.

126. przysiędę — dziś popr.: przysiądę.

127. czczy — głodny, wygłodzony.

128. te — dziś popr. forma B. lp r.n.: to, tj. to imię.

129. osławić — zniesławić.

130. niesła — dziś popr. niosła.

131. wewiódł — dziś popr.: wwiódł, tj. wprowadził.

132. strzelców-książęcia — mistrza strzelców.

133. celić — celować, mierzyć z broni palnej do celu.

134. spaniały — dziś: wspaniały.

135. attyk — wyrażenie pochodzące z retoryki greckiej; attycyzm — grecki styl retoryczny, charakteryzujący się prostym i jednoznacznym wyrażaniem myśli.

136. ex-machina (łac. deus ex machina: bóg z maszyny) — kategoria wprowadzona do dramatu przez Eurypidesa, cudowne pojawienie się na scenie bóstwa, które rozwiązuje akcję.