[Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 06] • Bloed en Rozen. Geschiedenis Van De Nederlandse Literatuur 1900-1945 by Bel, Jacqueline -- Read -- Imperial Library of Trantor

Index

Bloed en rozen. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1900-1945 Vooraf - Bloed en rozen

Kunst om de kunst Massificatie en versnelling, democratisering en scholing Uitgangspunten - selectie en constructie

1 Fin de siècle en belle époque (1900-1914)

1.1 Ouverture

Het fin de siècle, Couperus en De stille kracht De stille kracht als staalkaart van de literatuur en actualiteit rond 1900 Naturalisme - race, milieu en moment Decadentisme - een femme fatale en een decadente Javaanse held Nieuwe mystiek - ‘suizende wieken van geheimzinnigheid’ Couperus na 1900 - literatuur en canonisering

1.2 Dwarsdoorsnede 1900

Socialisme en gemeenschapskunst, feestgedruis en rouwbeklag Het anarchisme en ‘andere zoete dweperijen’ Communes en ‘geheimzinnig-stemmige’ kunstkringen De ‘Hollandsche negerhut’ en het feminisme Boerenoorlog Buysse, Vermeylen en de Vlaamse Beweging Modderrivieren en mestvaalten Oud en nieuw Nieuwe technische snufjes

1.3 Instituties en posities: het literaire leven aan het begin van de eeuw

Noord en Zuid: Vermeylen en Verwey Albert Verwey: ‘geestelijk leider’ van zijn tijd August Vermeylen: Vlaamse en Europese Beweging Literaire tijdschriften en critici Vlaanderen: een va-et-vient van nieuwe periodieken Variatie in Nederland: het tijdschrift is een ‘mevrouw’ Uitgeverijen en literaire circuits in Noord en Zuid De auteurs: broodschrijverij en mecenaat Netwerken, huwelijken en petite histoire Literaire leraren Oprichting van de Vereeniging van Letterkundigen (VvL): ‘Wij zijn geen bedelaars’ Literaire prijzen en ‘prijskampen’

1.4 Het naturalisme of de doorbraak van het moderne proza

Het prachtigste varken van deze eeuw Verschillende visies op Zola Niet alleen Zola Sociaal en pathologisch naturalisme - een definitie? Sociaal naturalisme in Vlaanderen: de rauwe werkelijkheid bij Buysse Realisme en ironie: 't Bolleken en Het Ezelken Streuvels en de Russen De vlaschaard Stijns en de ‘monstermenschen’ Baekelmans en ‘Jo Botersaus’ De ‘donkerlooden nachten’ van Vermeersch en de duistere seksualiteit De ‘beestige wijven’ in Het stille gesternte van Teirlinck Jaloezie en wraak in Het revolverschot van Loveling Pathologische stadsromans in het Nederlandse naturalisme Obsessies, ouderdom en overspel in de Haagse romans van Couperus Inwijding van Emants en de kritiek op de bourgeoisie De lagere klasse: Coenen, Antink en Querido Sociale belangstelling ook voor kinderen De groene tanden van Sprotje De barokke reeksen van Querido

1.5 Oude en nieuwe vormen van idealisme: van damesroman tot detective

Ouderwets idealisme in Vlaanderen ‘Verheven lessen van wilskracht en zelfopoffering’ Nieuwe ontwikkelingen in Nederland: prostituees en nerveuze types De damesroman: lief en zoet De mannelijke blik Boudier-Bakker en Een dorre plant Detectives en de slag om het lezerspubliek Jeugdliteratuur

1.6 Emancipatieproza: tendensliteratuur en romans over ‘het Joodse leven’

Tendensromans: socialisme, feminisme en anarchisme Romans over ‘het Joodse leven’

1.7 Nieuwe mystiek in Nederland en Vlaanderen rond 1900

Maeterlinck: ‘apostel van het mysticisme’ Tolstoj: ‘de mystieke graaf’ Ibsen en het mistige Noorden Nederlands proza: Couperus' Extaze en Van Eedens Johannes Viator Mystiek in ander werk van Couperus Van Eeden en Van Deyssel en de mystiek Mystiek in Vlaanderen

1.8 Decadentisme: fatale vrouwen en ‘taalverval’

Decadentistische thematiek: Praz en Huysmans Couperus en de decadente Oudheid De Haan: homoseksualiteit en decadentisme Decadentisme in Vlaanderen: Teirlinck Woordkunst, stijlverval en decadentisme Gekakel in het letterkundig hoenderhok: het woordkunstdebat

1.9 Poëzie, symbolisme en een strand met ronde schelpen

Correspondenties Het symbolisme in Nederland: Gorter en het sensitivisme Verwey: de idee en de gemeenschapskunst Twee nieuwe stemmen: Henriette Roland Holst en Leopold De ‘zielebloemen’ van Boutens Symbolisme en vernieuwing van de poëzie in Vlaanderen Van de Woestijne: weemoed en decadentisme in Het vader-huis

1.10 Het nieuwe en het oude geloof: socialistische en christelijke verzen

Poëzie en socialisme Gorter en De school der poëzie Traditioneel christendom in de poëzie van Noord en Zuid Poëzie in de voetsporen van Gezelle De Clercq en zijn ‘kleen, kleen dochterke’ Jacqueline van der Waals en ‘het geiteke’

1.11 De Anglo-Boerenoorlog, het nationalisme en het Afrikaans

Nederlandse poëzie: lofdichten over ‘Holland's kind dat viel voor Holland's eer’ Antidecadentisme en symbolisme Vlaanderen, de Boeren en de ontvoogdingsstrijd Een nieuwe taal en een nieuwe literatuur Groot-Nederland, collaboratie en apartheid

1.12 Koloniale letterkunde: Congo en Indië

Tegengestelde perspectieven: Lumumba versus Boudewijn Nederland en de Indische letteren omstreeks 1900 Naturalisme en idealisme Kenmerken van de Indische roman Ontwikkelingen in de Indische letterkunde Orpheus in de dessa: ethische politiek en exotisme België en de Congo-Vrijstaat Heart of Darkness Reisverhalen: apen, panters en ‘moorkens’ Paters Zwarte prinsen Congo en Indië

1.13 Journalistiek en literatuur

Participerende journalistiek: Brusse, Canter, Heijermans en Van de Woestijne Van de Woestijne en de ‘Boterhamse Courant’ Reisverhalen: de koloniën, Turkije, Marokko en de islam Kuyper, Van Looy en de islam Interviews en portretten

1.14 Toneel rond 1900

Toneel in een nieuwe jas Heijermans: ‘De vis wordt duur betaald’ Buysse en Het gezin Van Paemel

1.15 Dwarsdoorsnede 1910

Het ivoren aapje, realisme en neoromantiek Een omstreden bloemlezing Jong en oud Literaire herdenkingen: Multatuli, Van Oordt en De Laey Nederland op de wereldtentoonstelling in Brussel: ‘haring, kindermeel en limonade’ Zuid-Afrika, Congo en Indië Katholicisme en hegelianisme: ‘In Holland spreekt men Bollands’

1.16 De generatie van 1910 en de bezielde retoriek

Het retoriekdebat De bibliofiele uitgeverij De Zilverdistel Van Eyck: dichter in het voetspoor van Verwey Gossaert en zijn experimenten Roland Holst: de prins der dichters? Bloem: ‘Altijd november, altijd regen’

1.17 De Boomgaard: vóór decadentisme en esthetica en tégen de streekroman

Het referendum over de Vijfjaarlijkse Staatsprijs: papen en ploerten

1.18 Neoromantiek

Het vroege werk van Van Schendel

1.19 Twee eenlingen: Nescio en Elsschot

Ironie Jonge bohemiens in Nescio's ‘De uitvreter’, ‘Titaantjes’ en ‘Dichtertje’ Bedriegers en bedrogenen in Elsschots Villa des Roses

2 De Grote Oorlog (1914-1918)

2.1 Inleiding: Europa vat vlam

Oorlogsliteratuur De literaire instituties in oorlogstijd Boeken en bladen voor het front Tijdschriften in Vlaanderen Debatten: activisme versus passivisme De Vlaams-Nederlandse connectie

2.2 Vlaamse oorlogsdagboeken

Loveling: kaartavondjes en bombardementen Van de Woestijne: het einde van de melancholie? Streuvels: de roes en schoonheid van het geweld De rel

2.3 ‘Flanders Fields’

Oorlogspoëzie Loopgraafsonnetten van Boens De Clercq: een politieke windvaan Borms: de ‘ongekroonde koning’ van Vlaanderen? Grafrijmen en ‘Heldenhulde’ Oorlogsproza: loutering, humor, sentimentaliteit en nationalisme Na de wapenstilstand: propaganda en verwerking

2.4 De Eerste Wereldoorlog in Nederland: essays, proza en poëzie

Journalistiek en literatuur: Louis Couperus als oorlogsverslaggever De mobilisatie en de schone letteren Een wereldraad van wijzen? Oorlogspoëzie Oorlogsproza De oorlog als breuk

2.5 1916 en 1917 en de doorbraak van de avant-garde in Vlaanderen

Van Ostaijen, Music Hall en De Goedendag Van Ostaijen en het activisme

2.6 Radicale vernieuwing in Nederland?

Nijhoff: decadent of vernieuwer? Van den Bergh en Het Getij Van Doesburg en De Stijl

2.7 De Russische Revolutie en de letteren in Nederland en Vlaanderen

Nederland: Gorter en Roland Holst Herman Gorter: Pan Henriette Roland Holst en De vrouw in het woud De rode vlag in Vlaanderen Kenis: koketteren met het communisme Brunclair, de Clarté-beweging en Fiat lux

3 De ‘Roaring Twenties’ (1920-1930)

3.1 Dwarsdoorsnede 1920

Bloedrode papavers en geruchtmakende processen Van Ostaijen in Berlijn Avant-garde: de ‘banaan van zoete vergiffenis’, dada en De Stijl Menselijkheid en ethiek Bestsellers: traditie en oude garde Erotiek en intellect Naoorlogse exodus: koloniën en exotisme Grenzeloze letteren Religie De generaties van 1910 en 1920 en de belofte voor de toekomst

3.2 Inleiding 3.3 De jonge dichters en het expressionisme in Noord en Zuid

Het expressionisme in Vlaanderen Vier jonge hemelbestormers Het Roode Zeil, 't Fonteintje - en Manneke Pis Het expressionismedebat ‘Pommade- en slagroomesthethiek’ Teirlinck en het expressionistisch toneel in Vlaanderen Het expressionisme in Nederland

3.4 De verzuiling

Een katholiek reveil in de jaren twintig: Roeping en De Gemeenschap Katholieke gangmakers Niet alleen gemeenschap, maar ook ‘roomse ruzies’ Van Duinkerken: tijdschriftleider, criticus, dichter en polemist Vernieuwing van de poëzie: Kuyle, Bruning, Engelman en Kemp Opwaartsche Wegen Linkse letteren: Nu en Links Richten Verzuiling: Vlaanderen Walschap, esprit critique van Het Vlaamsche Land Vlaamsche Arbeid en de populaire dichteres Nahon

3.5 Exotisme, chinoiserie en oriëntalisme

Nederland: Slauerhoff - een late, exotische poète maudit? Slauerhoff en China Chinoiserie en exotisme in Nederland en Vlaanderen Oriëntalisme in Noord-Afrika: Couperus, Buysse en Kuyle

3.6 Classicisme, modernisme, avant-garde en autonomie: het einde van de poëzie?

Nijhoff, Vormen en het Perzische tapijt Van Ostaijen: autonome poëzie Van Doesburg, I.K. Bonset en Aldo Camini Engelman en de cantilene

3.7 De aantrekkingskracht van het fascisme in Nederland

Wichman, De Valbijl en De Bezem Aristo en Lutkie Marsman en de zwarte benden Littoria, een lofzang op Mussolini

3.8 De grenzen weer open: Amerika

Skyscrapers als kathedralen Vroege Amerika-gangers Amerika en De Gids: champagne en ozon Amerikaanse literatuur in de Lage Landen De film en Chaplin Jazz en negrospirituals

3.9 De vernieuwing van de roman

Vlaanderen: streekromans en de facelift van het genre Een driemanschap tegen verliteratureluurde romans Van Bruggen: een vroege Nederlandse modernist Helman en zijn aap

4 De jaren dertig: Polemiek en crisis 1930-1940

4.1 Dwarsdoorsnede 1930

Links en rechts Nieuwe tijdschriften Rellen en debatten Literaire enquêtes in Vlaanderen Du Perron, een literaire bullterriër Ter Braak: intellectuele essays Het ‘kreng’ Smeding en andere dames Toneelstukken en romanbewerkingen Eeuwfeest Strak en zakelijk proza: Van Wessem De woordkunst afgeschaft Zonsondergangen, korenvelden en westenwinden

4.2 Inleiding 4.3 Forum, debatten, de canon en het essay

Nederland: vorm of vent Forum: Vlaanderen en Nederland, een noodlottige combinatie? ‘Kakkerlakkensprongen’ en het einde van Forum De persoonlijkheid als eerste en laatste criterium Forum en de canon Forum en het essay Het Vlaamse essay in Forum

4.4 Het modernisme in en om Forum

Ter Braaks Hampton Court, een ‘pastiche op Proust’? Du Perron: Het land van herkomst Vestdijk, Joyce en Proust Het modernisme in Vlaanderen

4.5 ‘Le chemin des dames’: vrouwen in de letteren

‘Truitjes van waarheid en broekjes van gedachten-diepte’ Het ‘grimmig requisitoir’ van Romein-Verschoor De casus-Woolf in Nederland

4.6 Nieuwe zakelijkheid

‘De aesthetiek der reporters’ Russische inspiratiebronnen: Gladkov, Ehrenburg en Eisenstein Duitse voorbeelden: Kisch en Döblin Zand en stad Bordewijk een uitzondering?

4.7 Stad en platteland

Vitalisme, decadentisme en bezinning in Vlaanderen Vitalisme Walschaps Houtekiet: antimaatschappelijkheid, vitalisme en seksualiteit Decadentisme Bezinning en reflectie Streekromans in Nederland Socialisme en communisme in de streekliteratuur

4.8 Poëzie: ‘Ik zend u dit sonnet met een tros druiven’

Nederland: van parlando-poëzie naar magische verzen Vestdijk: een eruptie van verzen ‘En de boer hij ploegde voort’ versus ‘knollen en citroenen’ Achterberg: de dichter als koe ‘Kostganger schiet zijn hospita neer’ M. Vasalis: ‘onzware ernst’ en dromerigheid Poëzie in Vlaanderen Minne en zijn koe Tobbie Van Nijlen: cactus of harmonicaspeler Het ‘donkere cellogeluid’ van Van de Voorde Gilliams, solist en modernist

4.9 Crisisliteratuur

Crisisliteratuur in Nederland Proza over de economische recessie Burgers in nood: een protestantse bestseller Harten en brood: een kritische katholieke roman Het neutrale circuit en de depressie De politieke crisis in het literaire proza Boekverbrandingen en Exil-literatuur De instituties onder druk Crisis in de cultuur: Huizinga en Nijhoff Crisisliteratuur in Vlaanderen

4.10 De Spaanse Burgeroorlog

Spanje in de spotlights De Spaanse Burgeroorlog in Nederland: journalisten Literaire vrijwilligers Poëzie en proza: de vrouwelijke soldaat De verzuiling De katholieken

4.11 Koloniale literatuur: hitte en bronst versus ethiek en politiek

Congo: beschaving en bekering Liefde tussen blank en zwart Nederlands-Indië: feesten en faillissementen Suriname en de stille plantages van Helman De Antillen: Debrot en zijn zuster de negerin

5 De Tweede Wereldoorlog (1940-1945)

5.1 Dwarsdoorsnede 1940

Verduisteringsavonden Bezet gebied: Nederland en Vlaanderen De dood van Ter Braak, Du Perron en Marsman Het literaire bedrijf voor en na mei 1940 Oude en nieuwe tijdschriften Walschap en het katholicisme Poëzie: debutanten en volgelingen Bestsellers Koloniën Het gele huis te huur

5.2 Inleiding: de bezetting in Noord en Zuid

Nederland Vlaanderen

5.3 Poging tot culturele omwenteling. De instituties van de nieuwe orde in Nederland

Lectoraat en censuur Van Oudshoorn - een cynische lector De Kultuurkamer Nationaalsocialistische literaire prijzen Subsidies van de nieuwe orde Een poëtica van de nieuwe orde Het einde van ‘Rotkar’ en anderen

5.4 Vestdijk en Sint-Michielsgestel. Het gijzelaarskamp als literaire broedplaats

‘Een somnolente dikwanst’ Kamp en Kultuurkamer

5.5 Verborgen teksten: kamp- en onderduikliteratuur

Antisemitisme Joodse literatuur voor de oorlog Joodse literatuur in de oorlog: dagboeken en brieven Anne Frank en Het achterhuis Hillesum: erotiek, intellect en ascese Mechanicus: In dépôt Herzberg en de ‘zwijgende film’ Koker: ‘als vissen in stilstaand water’

5.6 Illegale letterkunde in Nederland - Campert en ‘De achttien dooden’

Illegale literatuur: geuzenretoriek en nationalisme De casus-Campert

5.7 Gewone en ondergrondse literatuur: uitgeverijen en literaire tijdschriften in Nederland

Clandestiene literatuur: avant-garde, humor en verzet Mária Lécina versus Dieuwertje Diekema Ondergrondse tijdschriften Versplinterd beeld

5.8 Het literaire leven in Vlaanderen: de instituties

Militair Bestuur Een wirwar van culturele en politieke organisaties Culturele organisaties van de nieuwe orde: collaboratie bij het VNV, DeVlag en de Kultuurraad De boekenbranche Verzet

5.9 De letteren en de nieuwe orde in het Zuiden

Vertommen en de volksverbonden poëzie Verschaeve en het nieuwe toneel De Pillecyn en de historische roman De Bruyn en Mathijs

5.10 Angèle Manteau en de nieuwe literatuur in Vlaanderen

De Vlaamse uitgeverij in de jaren dertig De Leo J. Krynprijs voor Louis Paul Boon

Tot slot

De bevrijding, de oorlog in de literatuur en een terugblik

De bevrijding De oorlog in de literatuur na 1945 Terugblik: oorlogen en turbulentie in de literatuur van 1900-1945 Toen en nu

Woord van dank Aantekeningen

Bloed en rozen: de titel ‘Vooraf’ 1 Fin de siècle en Belle Époque (1900-1914) 2 De Grote Oorlog (1914-1918) 3 De ‘Roaring Twenties’ (1920-1930) 4 De jaren dertig: Polemiek en crisis (1930-1940) 5 De Tweede Wereldoorlog (1940-1945) Tot slot

Literatuur

A B C D E F G H I J K L M N O P R S T U V W Y Z

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W Y Z

← Prev
Back
Next →

← Prev
Back
Next →