1 Niem. Christiansdorf – nazwa osady w południowej Saksonii u podnóża Rudaw, pochodząca od imienia jej założyciela (niem. Dorf – wieś), która po gwałtownym rozwoju i połączeniu z sąsiednią osadą utworzyła pod koniec XII wieku miasto Freiberg, przez wieki związane z wydobyciem srebra, ołowiu i cynku oraz hutnictwem (powstała tam m.in. pierwsza na świecie wyższa szkoła górnicza) – wszystkie przypisy pochodzą od tłumaczki.
2 Niem. Bertholdsdorf.
3 Kasztelan – w okresie lokacji miast dziedziczny urzędnik stojący na czele miasta lub osady lokowanej na prawie niemieckim. Lennik pana miasta, zobowiązany do konnej służby wojskowej, posiadający liczne i dochodowe przywileje.
4 Giezło – luźna, długa koszula z cienkiego płótna, noszona w okresie średniowiecza i renesansu.
5 Gacie – średniowieczna odzież spodnia. Gacie były luźne, sięgały często kolan, związywane były sznurkiem. Do nich mocowano nogawice.
6 Przeszywanica (aketon, gambeson) – rodzaj miękkiego pancerza stosowanego w średniowieczu, w formie grubego, wielowarstwowego i pikowanego kaftana zakładanego pod kolczugę lub pełną zbroję.
7 Rębacz – górnik urabiający skałę na przodku w kopalni.
8 Obol (niem. Haelbling) – średniowieczna moneta o nominale pół feniga, często po prostu połówka przełamanej monety fenigowej. Oprócz takich półfenigów funkcjonowały także ćwierćfenigi (ćwiartki monety).
9 Puklerz – niewielka okrągła tarcza, zwykle w całości metalowa, o wybrzuszonym środku.
10 Palatium – główny budek zamku albo pałacu należącego do króla, cesarza, księcia lub biskupa, w którym znajdowały się sala reprezentacyjna, komnaty władcy, a często także kaplica zamkowa. Nazwa używana także jako określenie halowych budynków wznoszonych na terenie Polski przez władców wczesnopiastowskich.
11 Iluminacja – średniowieczne zdobnictwo książkowe, pierwotnie w postaci ozdobnych linii i inicjałów, a później coraz bardziej skomplikowanych wzorów, złoceń oraz dekoracyjnych rysunków.
12 W średniowieczu pracę polegającą na rozbijaniu odłamków i oddzielaniu skał płonnych od właściwej rudy często wykonywały kobiety i dzieci.
13 Infirmiarz – zakonnik zajmujący się w klasztorze chorymi.
14 Piwniczy – urzędnik dworski sprawujący pieczę nad piwnicami, w których przechowywano wino i piwo.
15 Grójec – historyczna polska nazwa niemieckiego miasta Groitzsch w Saksonii.
16 Bergmajster – mistrz górniczy, z niem. Bergmeister („mistrz góry”), w początkach kopalnictwa określenie to oznaczało budowniczego góry, czyli szybu.
17 Mincmistrz – mistrz mincerski kierujący biciem monet, często także dzierżawca mennicy.
18 Marka – średniowieczna jednostka masy stanowiąca połowę funta, np. marka kolońska to ok. 234 g. Polskim odpowiednikiem marki była grzywna.
19 Ministeriał – w średniowiecznej Rzeszy Niemieckiej niewolny urzędnik dworski i członek orszaku możnowładcy, który pochodził z gminu i posiadał niewiele ziemi lub nie miał jej wcale, był więc raczej najemnym żołnierzem i pracownikiem niż wasalem. Z czasem mógł awansować, zostając rycerzem.
20 Preszburg – historyczna nazwa Bratysławy.
21 4 lipca 1187 roku pod Hittin niedaleko jeziora Genezaret rozegrała się bitwa pomiędzy wojskami Królestwa Jerozolimskiego a wojskami muzułmańskimi sułtana Saladyna, w której armia Saladyna zabiła lub pojmała większość krzyżowców. Klęska Gwidona z Lusignan przesądziła o wyniku wojny i umożliwiła muzułmanom zajęcie Jerozolimy oraz innych terenów.
22 Burnus – lekka biała szata, którą krzyżowcy zakładali na kolczugę, by nie nagrzewała się zanadto w słońcu.
23 Kapuza – rodzaj męskiej czapki z opuszczanymi klapami do osłonięcia uszu i karku, używanej w Europie i Azji od czasów średniowiecza.
24 Henryk Lew (1129–1195) – książę Saksonii i Bawarii pochodzący z dynastii Welfów, mąż Matyldy Plantagenet, córki króla angielskiego, ojciec cesarza Ottona IV. Potęgą dorównywał niemal cesarzowi niemieckiemu Fryderykowi Staufowi, z którym popadł w wieloletni konflikt.
25 Stolnik – urzędnik sprawujący pieczę nad stołem panującego, najwyższy urząd dworski.
26 Cześnik – w średniowieczu urzędnik podający władcy puchary podczas uczt.
27 Miseczka na fenigi – naczynie do przechowywania monet. Średniowieczne monety (tzw. brakteaty, wybijane z jednej strony stemplem) były często tak cienkie, że przypominały blaszki i łatwo się łamały, trzymano je więc nie w mieszkach, tylko w pojemniczkach z brązu, miedzi lub mosiądzu.
28 Nogawiczki – średniowieczny element ubioru damskiego, krótsza wersja męskich nogawic. Sięgały okolic kolana, obwiązywano je sznureczkiem lub tasiemką.
29 Buhurt – popis kawaleryjski, często obejmujący także starcia na tępą broń, w którym dwa „wrogie” oddziały ruszają na siebie, popularny od XIII do XVI wieku.
30 Mi-parti – kontrastowy kolorystycznie i niesymetrycznie podzielony na części ubiór średniowiecznego giermka, a później także wasala i rycerza.
31 Pluralis maiestatis – liczba mnoga używana przez monarchę mówiącego o sobie, np. „My, król Polski… żądamy”.
32 Frankijski – przymiotnik od „Frankowie”, jak w okresie krucjat nazywano w Bizancjum i na Bliskim Wschodzie wszystkich chrześcijan przybywających z Europy.
33 Kukulla – wierzchnia szeroka tunika z długim kapturem i szerokimi rękawami, nakładana na habit, noszona przez benedyktynów, cystersów czy kartuzów.
34 Głowica miecza – charakterystyczne guzowate zgrubienie stanowiące zwieńczenie górnej części rękojeści miecza.
35 Minezingerzy – średniowieczni niemieccy poeci liryczni i muzycy, piewcy miłości i piękna, wykonujący ballady i pieśni tworzone pod wpływem francuskich trubadurów.
36 Podwika – element stroju noszony przez zamężne kobiety od wczesnego średniowiecza, duża chusta, zwykle z białego płótna, zasłaniająca szyję i boki twarzy.
37 Akwamanila – metalowe lub ceramiczne naczynie na wodę do obrzędowego polewania rąk, bogato dekorowane, często w kształcie zwierzęcia lub rycerza na koniu.
38 Konwersi – bracia zakonni niższego szczebla, zwani braćmi świeckimi, wykonujący cięższe prace i pochodzący z niższych warstw społecznych, szczególnie w zakonach cysterskich.
39 Braniczewo – gród słowiański położony na lewym brzegu rzeki Mławy przy jej ujściu do Dunaju (dziś Serbia).
40 Nisz – miasto na południu Serbii.
41 Hellespont – starożytna nazwa Cieśniny Dardanelskiej znajdującej się pomiędzy Półwyspem Bałkańskim a Azją Mniejszą i łączącej Morze Egejskie z morzem Marmara.
42 Seldżucy – turecka dynastia muzułmańska założona przez Seldżuka z Buchary, która w XI wieku podbiła Iran, Zakaukazie, Azję Mniejszą, Syrię oraz Palestynę.
43 Tynktura – nalewka przyrządzana na substancjach roślinnych bądź zwierzęcych.
44 Filipopolis – twierdza bizantyjska, obecnie Płowdiw, miasto w środkowej Bułgarii.
45 Włóka – średniowieczna miara powierzchni, często synonim łanu, choć włóka dotyczyła wyłącznie ziemi ornej (włócznej), o wielkości 30 mórg (jedna morga – historycznie obszar, jaki może zaorać lub skosić jeden człowiek z jednym zaprzęgiem w ciągu jednego dnia).
46 Szkaplerz – wierzchnia część habitu w niektórych zakonach, w postaci szerokiego płata materiału z otworem na głowę.
47 Sąd ziemski – zwoływane przez margrabiów zgromadzenie ziemskie, podczas którego rozsądzano spory pomiędzy burgrabiami, wolnymi szlachcicami oraz ministeriałami margrabiowskimi i cesarskimi, a także omawiano kwestie polityczne.
48 Funt – jednostka masy używana w całej średniowiecznej Europie, w zależności od miejsca przybierająca różną wartość, od około 400 do 500 gramów.
49 Żelazko – rodzaj metalowego klina zakładanego na drewniany trzonek, jedno z najstarszych narzędzi górniczych, występujące obok pyrlika (młotka) w herbie górniczym.
50 Stołp – tzw. wieża ostatecznej obrony, zwykle niezamieszkiwana w czasie pokoju wieża o grubych murach i z wejściem w wyższej kondygnacji, stanowiąca punkt ostatecznej obrony zamku.
51 Serwient – w średniowieczu zawodowy żołnierz plebejski (nienależący do stanu rycerskiego) służący konno lub w piechocie.
52 Cetnar (centnar) – stosowana w Europie w średniowieczu jednostka masy wynosząca około 50 kg (sto funtów).
53 Cylicja – kraina historyczna w południowo-wschodniej Azji Mniejszej, przez którą wiódł szlak łączący Anatolię z Syrią. Stolicą Cylicji, która znajdowała się m.in. pod panowaniem Rzymu, Armenii i Bizancjum, był Tars.
54 Outremer (z fr. outre mer – zamorze) – określenie stosowane w średniowieczu na oznaczanie terenów zajętych przez krzyżowców podczas pierwszej wyprawy krzyżowej, czyli nadbrzeżnego pasa Morza Śródziemnego obejmującego cztery państwa: krótko istniejące hrabstwo Edessy, księstwo Antiochii, hrabstwo Trypolisu i Królestwo Jerozolimskie.
55 Ryszard Lwie Serce (1157-1199) – książę Akwitanii, król Anglii, syn Henryka II Plantageneta i Eleonory Akwitańskiej, otoczony legendą dowódca, ale kontrowersyjny władca zaniedbujący sprawy wewnętrzne kraju.
56 Filip II August (1165-1223) – król z dynastii Kapetyngów, jeden z najważniejszych władców średniowiecznej Francji. Panował przez czterdzieści cztery lata, skutecznie wzmacniając swą władzę i przyczyniając się do rozwoju gospodarczego kraju.
57 Babenbergowie – dynastia austriacka, panująca najpierw jako margrabiowie, a od 1156 roku jako książęta.
58 Trebusz – rodzaj katapulty, balistyczna machina miotająca oparta na zasadzie dźwigni, popularna w starożytności i średniowieczu.
59 Mamelucy – jedna z najlepszych formacji zbrojnych w historii, doborowe oddziały wojskowe tworzone z niewolników niewyznających pierwotnie islamu i niepochodzących z państw islamskich (pochodzenia przede wszystkim tureckiego, turkmeńskiego, gruzińskiego, czerkieskiego). Szczególną sławę zdobyła ciężka jazda mameluków egipskich.
60 Minerzy – ludzie wykonujący podkop pod obleganą twierdzę, w średniowieczu byli to zwykle górnicy.
61 Sindżar – miasto w północno-zachodnim Iraku, w prowincji Niniwa.
62 Interdykt – nakładany przez władze kościelne zakaz odprawiania obrzędów religijnych na danym terenie.