1 If XXIII 94-95.
2 Pd XXII 117.
3 Pg V 14-15.
4 Pd XVII 24.
5 If XIX 17.
6 Pd IX 130.
7 Pd XV 97.
8 Pd XV 97-99, 130-132.
9 If XVI 73.
10 Pd XVI 56.
11 Pd XVI 49.
12 If X 86.
13 Pd XV 139.
14 Cv I XIII 5.
15 Cv II XII 3-4.
16 Cv III IX 15.
17 VN 14, 1, 4.
18 VN 14, 1-12.
19 VN 7, 4-8.
20 If XXIV 112-118.
21 If XIX 16-21.
22 Pg XXX 41-42.
23 Rime 47b 1-2.
24 If XV 55-56.
25 If XXVII 44.
26 Pd VIII 73, 75.
27 Pd XIX 127.
28 Pg VIII 53-54.
29 If XXIX 25-27.
30 If XXIX 31-36.
31 Pd XVI 103-104.
32 If XIII 120-121.
33 If XXII 1-5.
34 If XXI 94-96.
35 VN 21, 1.
36 VN 2, 9.
37 VN 1, 20.
38 VN 2, 1.
39 VN 1, 20.
40 Pg XXIV 57.
41 VN 2, 9.
42 Pg XXIV 50.
43 Pg XXVI 99.
44 VN 11, 1.
45 Ibid.
46 VN 21, 2.
47 VN 30, 1.
48 If XV 119.
49 If XV 83.
50 If XV 31, 37.
51 If XV 84.
52 Rime 7, 1-4.
53 If XXXI 136-138.
54 VN 19, 8.
55 Pg IV 7-9.
56 If X 15.
57 Cv II XII 9.
58 VN 16, 1.
59 VN 16, 7.
60 VN 16, 4.
61 Cv II XII 4.
62 VN 31, 1-2.
63 If VI 61.
64 Rime 43, 66-71.
65 Pg XXX 7.
66 Pg XXXI 2-3.
67 Pg XXX 126.
68 Pg XXX 129.
69 Pg XXXI 53-60.
70 Pg XXXI 55-56.
71 VN 11.
72 Cv canz. III, 20-24.
73 Rime 27, 112-113.
74 Rime 25d, 10.
75 If XVI 73.
76 Pd XVI 65.
77 Pg XII 105.
78 If XXVII 110.
79 If XIX 52-53.
80 If XXVII 85.
81 If VI 69.
82 Pd XVII 49-51.
83 If XXVII 86.
84 Pd XXVII 25-26.
85 Pd XXVII 22-24.
86 If XIX 56-57.
87 Pg XX 86-90.
88 If XVIII 28-33.
89 If II 20-27.
90 If III 58.
91 If III 59-60.
92 If VII 53-54.
93 If VII 46-48.
94 If VI 69.
95 If I 110-111.
96 If XVI 73-74.
97 If XVI 59-60.
98 If VIII 46.
99 If VIII 62.
100 If VI 74.
101 Sentenza del 10 marzo 1302: «igne comburatur sic quod moriatur».
102 If XXIV 143-144.
103 Pg V 133-136.
104 If XXVII 51.
105 Pg XX 76-77.
1 Pd XVII 62.
2 If XXIV 145-150.
3 If XXX 64-66.
4 If XVI 100-102.
5 Pd XVII 71-72.
6 Pd XVII 70.
7 Cv IV XVI 6.
8 Pg XVIII 118-119.
9 Pg XVIII 124-125.
10 Ep I 3: «Sane, cum per sancte religionis virum fratem L. civilitatis persuasorem et pacis, premoniti atque requisiti sumus instanter pro vobis, quemadmodum et ipse vestre littere continebant, ut ab omni guerrarum insultu cessaremus et usu, et nos ipsos in paternas manus vestras exhiberemus in totum, nos filii devotissimi vobis et pacis amatores et iusti, exuti iam gradiis, arbitrio vestro spontanea et sincera voluntate subimus, ceu relatu prefati vestri nuntii fratris L. narrabitur, et per publica instrumenta solempniter celebrata liquebit».
11 Ep I 1: «Et si negligentie sontes aut ignavie censeremur ob iniuriam tarditatis, citra iudicium discretio sancta vestra preponderet; et quantis qualibusque consiliis et responsis, observata sinceritate consortii, nostra Fraternitas decenter procedendo indigeat, et examinatis que tangimus, ubi forte contra debitam celeritatem defecisse despicimur, ut affluentia vestre Benignitatis indulgeat deprecamur».
12 If XV 121-124.
13 Ep II 1-2: «Doleat ergo, doleat progenies maxima Tuscanorum, que tanto viro fulgebat, et doleant omnes amici eius et subditi … inter quos ultimos me miserum dolere oportet, qui a patria pulsus et exul inmeritus infortunia mea rependens continuo, cara spe memet consolabar in illo … et qui Romane aule palatinus erat in Tuscia, nunc regie sempiterne aulicus preelectus in superna Ierusalem cum beatorum principibus gloriatur».
14 Ep II 3: «Ego autem, preter hec, me vestrum vestre discretioni excuso de absentia lacrimosis exequiis; quia nec negligentia neve ingratitudo me tenuit, sed inopina paupertas quam fecit exilium. Hec etenim, velud effera persecutrix, equis armisque vacantem iam sue captivitatis me detrusit in antrum, et nitentem cunctis exsurgere viribus, hucusque prevalens, impia retinere molitur».
15 If XXX 89-90.
16 If XXX 76-77.
17 Cv I III 4-5.
18 Pd XVII 68-69.
19 Pd XVII 62.
20 Pd XVII 64-65.
21 If XV 71-72.
22 Cv I IX 5.
23 Rime 46, 119-122.
24 Rime 46, 148-154.
25 VN I IX 4: «et quare quelibet istarum variationum in se ipsa variatur, puta dextre Ytalie locutio ab ea que est sinistre (nam aliter Paduani et aliter Pisani locuntur); et quare vicinius habitantes adhuc discrepant in loquendo, ut Mediolanenses et Veronenses, Romani et Florentini, nec non convenientes in eodem genere gentis, ut Neapoletani et Caetani, Ravennates et Faventini, et, quod mirabilius est, sub eadem civilitate morantes, ut Bononienses Burgi Sancti Felicis et Bononienses Strate Maioris».
26 Cv III XI 10.
27 Cv I IX 2.
28 Cv I XIII 12.
29 VN I IX 7: «quod si vetustissimi Papienses nunc resurgerent, sermone vario vel diverso cum modernis Papiensibus loquerentur».
30 Cv I V 10.
31 VE I XVII 1: «illustre, cardinale, aulicum et curiale».
32 Ep III: «Exulanti Pistoriensi Florentinus exul inmeritus».
33 Ep III 1: «utrum de passione in passionem possit anima transformari».
34 Ibid.: «quod quamvis ex ore tuo iustius prodire debuerat, nichilominus me illius auctorem facere voluisti, ut in declaratione rei nimium dubitate titulum mei nominis ampliares. Hoc etenim, cum cognitum, quam acceptum quamque gratum extiterit, absque importuna diminutione verba non caperent».
35 Rime 44, 90.
36 If XVIII 55-57.
37 If XIX 83.
38 Pg VIII 132.
39 Pg VIII 129.
40 Ep IV 2: «in qua [la curia di Moroello], velud sepe sub admiratione vidistis, fas fuit sequi libertatis officia».
41 Rime 44, 89.
42 Rime 44, 73-80.
43 If XV 70-72.
44 Rime 44, 81-87.
45 Rime 44, 88-90.
46 Rime 44, 101-107.
47 If XII 138.
48 Rime 50, 76.
49 Rime 50, 61-63.
50 Ep IV 2: «cum primum pedes iuxta Sarni fluenta … defigerem».
51 Ibid.: «Igitur michi a limine suspirate postea curie separato, in qua, velud sepe sub admiratione vidistis, fas fuit sequi libertatis officia, cum primum pedes iuxta Sarni fluenta securus et incautus defigerem, subito heu! mulier, ceu fulgur descendens, apparuit, nescio quomodo, meis auspitiis undique moribus et forma conformis. O quam in eius apparitione obstupui! Sed stupor subsequentis tonitrui terrore cessavit. Nam sicut diurnis coruscationibus illico soccedunt tonitrua, sic inspecta flamma pulcritudinis huius, Amor terribilis et imperiosus me tenuit. Atque hic ferox … quicquid eius contrarium fuerat intra me, vel occidit vel expulit vel ligavit».
52 If V 129.
53 Rime 50, 67-68.
54 Rime 50, 76-79.
55 Rime 50, 80-84.
56 Ep IV 1: «ne alia relata pro aliis, que falsarum oppinionum seminaria frequentius esse solent, negligentem predicent carceratum».
57 Pg XXIV 43-45.
58 If XXI 41.
59 Pg XXIV 82-87.
60 Pg XXIV 79-82.
61 Pd X 137.
62 Pg III 49-51.
63 Pg XIX 100-101.
64 Pg IV 25-27.
65 If IX 112-115.
66 Pg VI 76-78.
67 Pg VI 89.
68 Pg VI 90.
69 Pg VI 102.
70 Ep IV 2: «ac meditationes assiduas, quibus tam celestia quam terrestria intuebar, quasi suspectas, impie relegavit».
71 Pd XXV 1-2.
72 If X 119-120.
73 If I 1-3.
74 If XV 97.
75 If XV 85.
76 If XV 31, 37, 83.
77 If XV 71-72.
78 If XV 61, 64.
79 Pd XVII 47.
80 If VI 60-61.
81 If VI 64-68.
82 If II 22-24.
83 Pg XVI 104.
84 Pg XVI 115-117.
85 Pg III 107.
86 Pg III 113.
87 Pd III 118-120.
88 Pg III 124.
89 VE I XII 4: «Siquidem illustres heroes, Fredericus Cesar et benegenitus eius Manfredus … donec for-tuna permisit humana secuti sunt, brutalia dedignantes».
90 Cv IV XXVIII 8.
91 If XXVII 110.
92 Pg III 115.
93 Pg V 89-90.
94 Pd XVII 88.
95 Pg VIII 71.
96 Pg VIII 73-78.
97 Pg XIX 142-145.
98 If XXXIII 151-153.
99 If XXXIII 79-84.
100 Pg XXIII 115-116.
101 Pd III 106.
102 Pg XXIII 101.
103 Pg XXIII 91-93.
104 Pd XV 127-128.
105 Ep V 1: «signa surgunt consolationis et pacis».
106 Pd VIII 147.
107 Ep VII: «devotissimi sui Dantes Alagherii Florentinus et exul immeritus ac universaliter omnes Tusci qui pacem desiderant, terre osculum ante pedes».
108 Ep VII 2: «Nam et ego qui scribo tam pro me quam pro aliis».
109 Ep V: «Universis et singulis Ytalie Regibus et Senatoribus alme Urbis nec non Ducibus Marchionibus Comitibus atque Populis».
110 Ep V 2: «prope est qui liberabit te de carcere impiorum; qui percutiens malignitates in ore gladii perdet eos, et vineam suam aliis locabit agricolis».
111 Ep V 5: «Parcite, parcite iam ex nunc, o carissimi, qui mecum iniuriam passi estis».
112 Ep V 7: «qui publicis quibuscunque gaudentis, et res privatas vinculo sue legis, non aliter, possidetis».
113 Ep VI: «Scriptum pridie Kalendas Apriles in finibus Tuscie sub fontem Sarni, faustissimi cursus Henrici Cesaris ad Ytaliam anno primo».
114 Ep VII: «Scriptum in Tuscia sub fonte Sarni XV Kalendas Maias, divi Henrici faustissimi cursus ad Ytaliam anno primo».
115 Ep VI 2: «atque iure prescriptionis utentes, debite subiectionis officium denegando, in rebellionis vesaniam maluistis insurgere».
116 Ep V: «An ignoratis, amentes et discoli, publica iura cum sola temporis terminazione finiri, et nullius prescriptionis calculo fore obnoxia? … publica rerum dominia, quantalibet diuturnitate neglecta, numquam posse vanescere vel abstenuata conquiri».
117 Ep VII 3: «Sed quid tam sera moretur segnities admiramur, quando iamdudum in valle victor Eridani non secus Tusciam derelinquis, pretermittis et negligis, quam si iura tutanda Imperii circumscribi Ligurum finibus arbitreris».
118 Ep VII 4: «et cotidie malignantium cohortando superbiam vires novas accumulat».
119 Ep VII 7: «An ignoras … ubi vulpecula fetoris istius, venantium secura, recumbat? … et Florentia, forte nescis?, dira hec pernicies nuncupatur».
120 VE I VI 3: «quanquam … Florentiam adeo diligamus ut, quia dileximus, exilium patiamur iniuste … Et quamvis ad voluptatem nostram sive nostre sensualitatis quietem in terris amenior locus quam Florentia non existat».
121 Ep VIII: «ut qui romani principatus imperio barbaras nationes et cives in mortalium tutamenta subegit, delirantis evi familiam sub triumphis et gloria sui Henrici reformet in melius».
122 Ep IX: «que humane civilitati de Principe singulari providit».
123 Ep X: «Audiat, ex quo iubet, Romanorum pia et serena Maiestas, quoniam tempore missionis presentium coniunx predilectus et ego, Dei dono, vigebamus incolumes, liberorum sospitate gaudentes, tanto solito letiores quanto signa resurgentis Imperii meliora iam secula promittebant».
124 If XXXIII 79-80.
125 Pd XVII 117.
126 If XXXIII 151-153.
127 Ep VI 1: «Eterni pia providentia Regis … sacrosancto Romanorum Imperio res humanas disposuit gubernandas, ut sub tanti serenitate presidii genus mortale quiesceret, et ubique, natura poscente, civiliste degeretur».
128 Cv IV IV 5.
129 Pg XXXIII 34-36.
130 Mn I II 3: «an ad bene esse mundi necessaria sit … an romanus populus de iure Monarche offitium sibi asciverit … an auctoritas Monarche dependeat a Deo inmediate vel ab alio, Dei ministro seu vicario».
131 Mn I IV 2: «pax universalis est optimum eorum que ad nostram beatitudinem ordinantur».
132 Mn III IV 3: «quemadmodum luna, que est luminare minus, non habet lucem nisi prout recipit a sole, sic nec regnum temporale auctoritatem habet nisi prout recipit a spirituali regimine».
133 Mn III VIII 11: «non tamen propter hoc sequitur quod [successor Petri] possit solvere seu ligare decreta Imperii sive leges».
134 Mn III X 1-4: «Dicunt adhuc quidam quod Constantinus imperator … Imperii sedem, scilicet Romam, donavit Ecclesie cum multis aliis Imperii dignitatibus … Constantinus alienare non poterat Imperii dignitatem, nec Ecclesia recipere».
135 Mn III XVI 7: «beatitudinem scilicet huius vite … et beatitudinem vite ecterne».
136 Mn III XVI 10: «Propter quod opus fuit homini duplici directivo secundum duplicem finem: scilicet summo Pontifice, qui secundum revelata humanum genus perduceret ad vitam ecternam, et Imperatore, qui secundum phylosophica documenta genus humanum ad temporalem felicitatem dirigeret».
137 Mn I I 3: «publice utilitati non modo turgescere, quinymo fructificare desidero, et intemptatas ab aliis ostendere veritates».
138 Mn II I 1: «Quare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania? Astiterunt reges terre, et principes convenerunt in unum, adversus Dominum et adversus Cristum eius».
139 Mn III XVI 17-18: «Que quidem veritas ultime questionis non sic stricte recipienda est, ut romanus Princeps in aliquo romano Pontifici non subiaceat, cum mortalis ista felicitas quodammodo ad inmortalem felicitatem ordinetur. Illa igitur reverentia Cesar utatur ad Petrum qua primogenitus filius debet uti ad patrem».
140 Cv canz. III, 21-24.
141 Mn II III 4: «Est enim nobilitas virtus et divitie antique, iuxta Phylosophum in Politicis; et iuxta Iuvenalem: “nobilitas animi sola est atque unica virtus”. Que due sententie ad duas nobilitates dantur: propriam scilicet et maiorum. Ergo nobilibus ratione cause premium prelationis conveniens est».
142 Pd XVI 1-6.
143 Pg XXXIII 43-44.
144 Ep XI 11: «iam cepti certaminis».
145 Ep XI 10: «Romam urbem, nunc utroque lumine destitutam».
146 Ep XI 6: «una sola vox, sola pia, et hec privata, in matris Ecclesie quasi funere audiatur».
147 Ep XI 5: «Quippe do ovibus in pascuis Iesu Christi minima una sum».
148 Ibid.: «Non ergo divitiarum, sed “gratia Dei sum id quod sum” [I Cor 15,9] et “zelus domus eius comedit me” [Ps 69,10]».
149 Ep XI 8: «Sed, o patres, ne me phenicem extimetis in orbe terrarum; omnes enim que garrio murmurant aut mussant aut cogitant aut somniant, et que inventa non attestantur».
150 If XIX 21.
151 If XIX 82.
152 If XIX 83.
153 Pd XVII 82.
154 Pg VI 90.
155 Pg VI 105.
156 Pg VII 92.
157 Pg XVI 109-110.
158 Pg XVI 51.
159 Pg XIV 109-110.
160 Pg XIV 111.
161 Pg XVI 116.
162 Pg XX 10-12.
163 Pg XX 50-52.
164 Pg XX 76.
165 Pg XXXII 148-153.
166 Pg XXXII 154-160.
167 Pg XXXIII 34-45.
168 Ep XI 7: «filie sanguisuge».
169 Ibid.: «que quales pariant tibi fetus, preter Lunensem pontificem omnes alii contestantur».
170 If XXI 41.
171 Ep XII 2: «per litteras vestras meique nepotis nec non aliorum quamplurium amicorum, significatum est michi per ordinamentum nuper factum Florentie super absolutione bannitorum».
172 Ep XII 3-4: «Estne ista revocatio gratiosa qua Dantes Alagherii revocatur ad patriam, per trilustrium fere perpessus exilium? Hocne meruit innocentia manifesta quibuslibet? hoc sudor et labor continuatus in studio? Absit a viro phylosophie domestico temeraria tantum cordis humilitas, ut more cuiusdam Cioli et aliorum infamium quasi vinctus ipse se patiatur offerri! Absit a viro predicante iustitiam ut perpessus iniurias, iniuriam inferentibus, velut benemerentibus, pecuniam suam solvat! Non est hec via redeundi ad patriam, pater mi; sed si alia per vos ante aut deinde per alios invenitur, que fame Dantisque honori non deroget, illam non lentis passibus acceptabo; quod si per nullam talem Florentia introitur, nunquam Florentiam introibo».
173 Pd XVII 59-60.
174 Ep XIII: «Magnifico atque victorioso domino domino Cani Grandi de la Scala sacratissimi Cesarei Principatus in urbe Verona et civitate Vicentie Vicario generali».
175 Ep XIII 1: «Huius quidem preconium, facta modernorum exsuperans, tanquam veri existentia latius arbitrabar aliquando superfluum. Verum ne diuturna me nimis incertitudo suspenderet … Veronam petii fidis oculis discursurus audita, ibique magnalia vestra vidi, vidi beneficia simul et tetigi; et quemadmodum prius dictorum ex parte suspicabar excessum, sic posterius ipsa facta excessiva cognomi».
176 Pd XVII 58-60.
177 Pd XVII 70.
178 Pd XVII 82.
179 Pd XVII 88-90.
180 Pg VIII 129.
181 Pd XVIII 126.
182 Pd XVIII 130-136.
183 Pd VI 100-101.
184 Pd VI 103-108.
185 Pd IX 1-6.
186 Eg I 47-51: «Si tamen Eridani michi spem mediamne dedisti / quod visare notis me dignareris amicis … rispondere velis».
187 Pg XIV 111.
188 Pg XIV 115.
189 If XXX 76.
190 Eg I 21.
191 Eg I 15.
192 Eg I 18.
193 Eg I 15.
194 Eg II 52-54: «Comica nonne vides ipsum reprehendere verba, / tum quia femineo resonant ut trita labello, / tum quia Castalias pudet acceptare sorores?».
195 Pd XXV 1-2.
196 Eg II 61-62: «Nulli iuncta gregi nullis assuetaque caulis, / sponte venire solet, nunquam vi, poscere mulctram».
197 Pd XXI 121-123.
198 Pd XXI 106-110.
199 Pd XXII 151.
200 Pd XXX 137-138.
201 Pd XXX 143-144.
202 Pd XXX 148.
203 Pd XXII 14-15.
204 Pd XVII 53-54.
205 Pd XVII 148.
206 Pd XVII 60-63.
207 Pd XVII 22, 25-26.
208 Pd XVII 58-59.
209 Pd XVII 128-129.
210 Pg XXXII 103.
211 Pd XVII 134.
212 Pd XVII 130-131.
213 Pd XVII 135.
214 Pd XXV 1-9.
215 If XIII 146.
216 Pd XVI 25.
217 Eg III 19-21: «lac … quale nec a longo meminerunt tempore mulsum / custodes gregium».
218 Eg III 38: «ingrate dedecus urbi».
219 Eg III 67-69: «huc venient, qui te pervisere gliscent, / Parrhasii iuvenesque senes, et carmina leti / qui nova mirari cupiantque antiqua doceri».
220 Eg III 72-76: «Huc ades, et nostros timeas neque, Tityre, saltus … Non hic insidie, non hic iniuria, quantas / esse putas».
221 Eg III 80: «Mopse, quid es demens? Quia non permittet Iollas.»
222 Eg IV 57-62: «Te iuga, te saltus nostri, te flumina flebunt / absentem et Nymphe mecum peiora timentes … nos quoque pastores te cognovisse pigebit. / Fortunate senex, fontes et pabula nota / desertare tuo vivaci nomine nolis».
223 Eg IV 77: «assuetum rictus humano sanguine tingui».
224 Pg XIV 62, 64.