Anmerkungen

1 „Herzensmarie“

Kindheit und Jugend in Darmstadt

   1 Butenschön, Württembergerin, S. 42

   2 Ebd., S. 47

   3 Maaß, Wilhelmine, S. 70f.

   4 Ebd.

   5 Gothaischer genealogischer Hof-Kalender auf das Jahr 1826, 63. Jahrgang, S. 59

   6 Erbach-Schönberg, S. 45f.

   7 HstAD, D 4720/8

   8 Lehsten, S. 127

   9 Corti, S. 2

 10 Bismarck’s Briefe, 8./9. Juli 1853, S. 85

 11 Bülow, S. 376

 12 Maaß, Wilhelmine, S. 69

 13 Erbach-Schönberg, S. 48

 14 Žukovskij, XIV, 4./16. April, S. 202

 15 Tjutčeva, 2. Oktober 1854, S. 178

 16 Corti, S. 5

 17 Olga, S. 20

 18 Jakovleva, 1, S. 163

2 „Sascha“

Kindheit und Jugend in St. Petersburg

   1 Tatiščev, I, S. 111

   2 Butenschön, Württembergerin, S. 106

   3 Olga, S. 142

   4 Žukovskij, Briefe, 12./24. März 1839, S. 88f.

   5 Markelov, S. 20

   6 Ebd.

   7 Žukovskij, Briefe, 14./26. März 1839, S. 93

   8 Nikolaj I., 13. März 1839, in: Izvestija, 14.2.2008

   9 Ebd., 25. März 1839

 10 Zit. nach: Barkowez u.a., S. 13, vgl. Petrova, S. 7

 11 Olga, S. 142f.

 12 Zit. nach: Novikov, S. 113

 13 Zit. nach: http://retro.cc/sobytiya-i-lichnosti/145-nemetskie-printsessy-v-rossii-imperatritsa-mariya-aleksandrovna.html

 14 Nikolaj I., 14. April 1839

 15 Zit. nach: Schiemann, III, 22.April/4. Mai 1839, S. 493

 16 Zit. nach: Schliemann, III, 8./20.Mai 1839, S. 494

 17 Victoria, 10. Mai 1839, S. 423

 18 Ebd., 27. Mai, S. 432

 19 Ebd., 28. Mai, S. 433

 20 Ebd., S. 434f.

 21 Nikolaj I., 22. Mai 1839, in: Izvestija, 14.2.2008

 22 Custine, Erster Brief, Ems, den 5. Juni 1839, S. 12

 23 Ebd., S. 13f.

 24 Žukovskij, XIV, 28. Mai/9. Juni 1839, S. 177f.

 25 Nikolaj I., 28. Mai 1839

 26 Schiemann, III, S. 363

 27 Zit. nach: Schiemann, III, 17./29. Mai 1839, S. 494

 28 Nikolaj I., 30. Mai

 29 Zit. nach: Schiemann, III, 3./15.7.1839, S. 372

 30 Olga, S. 146

 31 Zit. nach: Schiemann, III, 11./23.Aug. 1839, S. 372, Fn. 2

 32 Olga, S. 150

 33 Žukovskij, XIV, 31.3./13.4.1840, S. 198

 34 Ebd.

 35 Ebd., 1./13. April, S. 198

 36 Ebd., 2./14. April, S. 199

 37 Ebd.

 38 Ebd., S. 200

 39 Žukovskij, XIV, 4./16. April 1840, S. 202

 40 Zit. nach: Barkowez u.a., 4. April 1840, S. 28

 41 Žukovskij, XIV, 4./16. April 1840, S. 202

 42 Ebd., 5./17. April 1840, S. 203

 43 Jakovleva, I, S. 162

 44 Ebd., S. 124

 45 Žukovskij, XIV, 24. April/6. Mai 1840, S. 205

 46 Žukovskij, XIV, S. 205–208

 47 Meglickij, S. 285

 48 Ebd.

 49 Ebd., S. 286

 50 Olga, S. 154

3 „Eine neue Familie, eine neue Heimat“

Großfürstin von Russland

   1 Butenschön, Preußin, S. 256f.

   2 Olga, S. 159

   3 Žukovskij, XIV, 4./16. Juni 1840, S. 210

   4 Olga, S. 159

   5 Ebd.

   6 Ebd.

   7 Ebd.

   8 Olga, S. 159f.

   9 Žukovskij, XIV, S. 210–212

 10 HStAD, B 1, 515

 11 Tatiščev, I, S. 125; Olga, S. 163

 12 Olga, S. 45f.

 13 Butenschön, Preußin, S. 63f.

 14 Zit. nach: Barkowez u.a., S. 29

 15 GMZ Gatčina (Hg.), Gattsčhina, II, S. 153, 180

 16 Jakovleva, 1, S. 156f.

 17 Jakovleva, I, S. 163

 18 Tatiščev, I, S. 126

 19 Olga, S. 164

 20 Ebd.

 21 Zit. nach: Petrova, S. 8, aus dem Russ.

 22 Ebd.

 23 Jakovleva, I, S. 157f.

 24 Zit. nach: Petrova, S. 7f., aus dem Russ.

 25 Jakovleva, I, S. 158

 26 Olga, S. 164

 27 Jakovleva, I, S. 161

 28 Ebd.

 29 Žukovskij, XIV,1./13. Nov. 1840, S. 226

 30 Jakovleva, 2, S. 401

 31 GMZ Gatčina (Hg.), Gatčina, II, S. 268

 32 Jakovleva, I, S. 162

 33 Olga, S. 165

 34 Jakovleva, I, S. 162

 35 Korf, S. 137

 36 Olga, S. 165; Tatiščev, I, S. 124

 37 Olga, S. 165

 38 Ebd., S. 163

 39 Jakovleva, I, S. 163

 40 Olga, S. 170

 41 Ebd., S. 170f.

 42 Jakovleva, I, S. 169

 43 Ebd.

 44 Ebd., S. 170

 45 Olga, S. 171

 46 Tatiščev, S. 127

 47 Korf, S. 138

 48 Jakovleva, 1, S. 171

 49 Butenschön, Preußin, S. 91

 50 5. Mai 1841, zit. nach: Barkowez u.a., S. 32

 51 Zit. nach: Vjazemskij, S. 332

 52 Tatiščev, S. 128

 53 Sayn-Wittgenstein-Berleburg, 12.Juni 1841, S. 664

 54 Juchneva, S. 62

 55 Vgl. Butenschön, Preußin, S. 170f.

 56 Jakovleva, I, S. 172f.

 57 Korf, S. 159f.

 58 Butenschön, Preußin, S. 110f.; Butenschön, Württembergerin, S. 320f.

 59 Korf, S. 160, GMZ Gatčina (Hg.), Gatčina II, S. 181f.

 60 Jakovleva, 2, S. 404

 61 Ebd., S. 407

4 „Sie lasen zusammen alle Nachrichten“

Ein glücklicher Anfang

   1 Kohl, S. 241

   2 Jakovleva, I, S. 169

   3 Zit. nach: Petrova, S. 10f., aus dem Russ.

   4 Jakovleva, I, S. 167

   5 Zit. nach: Petrova, S. 17, aus dem Russ.

   6 Ebd., S. 19

   7 Ebd., S. 22

   8 Ebd., S. 45

   9 Zit. nach: Petrova, S. 56, aus dem Russ.

 10 Butenschön, Zaubertempel, S. 64f.

 11 Olga, S. 166

 12 Jakovleva, II., S. 399

 13 Jakovleva, II., S. 400

 14 Butenschön, Württembergerin, S. 354f.

 15 Jakovleva, II., S. 409

 16 Ebd.

 17 Ebd., S. 410

 18 Ebd.

 19 Zit. nach: Barkowez u.a., S. 32f.

 20 http://hisdoc.ru/laws/15683

 21 Olga, S. 198; Korf, S. 238

 22 Olga, S. 199

 23 Tatiščev, I, S. 130

 24 Franz, S. 144

 25 Olga, S. 201

 26 Korf, S. 243

 27 Ebd., S. 245

 28 Zit. nach: Barkowez u.a., 16. Januar 1844, 11 Uhr abends, S. 34

 29 Korf, S. 375

 30 Ebd., S. 384

 31 Korf, S. 409

 32 Korf, S. 410f.; vgl. Corti, S. 65

 33 Korf, S. 410

 34 Ebd., S. 411

 35 Corti, S. 66

 36 Ebd., S. 79

 37 Zit. nach: Verbickaja, S. 35, aus dem Russ.

 38 Benua, Tagebuch, S. 36, 503

5 „Alle fühlen, dass es leichter wird“

Thronwechsel

   1 Butenschön, Württembergerin, S. 206f.

   2 Korf, S. 555

   3 Ebd.

   4 Tjutčeva, S. 15

   5 Ebd., S. 15f.

   6 Reiset, S. 118f.

   7 Tjutčeva, 26. Dez. 1852, S. 111

   8 Tjutčeva, S. 26f.

   9 Zit. nach: Corti, S. 90

 10 Vyskočkov, S. 404f.

 11 Zit. nach: Corti, 17. Juni 1853, S. 90f.

 12 Sovremennik, VIII/1855

 13 Tjutčeva, 8. Juni 1854, S. 163

 14 Ebd., S. 164

 15 Zit. nach: Corti, 8. Juli 1854, S. 93f.

 16 Tjutčeva, 8. Nov. 1854, S. 185

 17 Ebd., 14. Nov. 1854, S. 187

 18 Gordin, S. 447

 19 Ebd., S. 455

 20 Tjutčeva, 19. Febr. 1855, S. 205f.

 21 Frederiks, S. 482

 22 Tjutčeva, 7. März 1855, S. 223

 23 Gordin, S. 480

 24 Sollogub, S. 189

 25 Aksakova, 10. April 1855, S. 19

 26 Tjutčeva, 4. Mai 1855, S. 236

 27 Tjutčeva, 2. Juni 1855, S. 242

 28 Tjutčeva, 5. Juni 1855, S. 243

 29 Tjutčeva, 8. Juni 1855, S. 247

 30 Ebd., 11. Juni 1855, S. 248f.

 31 Ebd., 24. Juli 1855, S. 251

 32 Ebd., 27. Juli 1855, S. 252

 33 Zit. nach: Corti, 4./16. Aug. 1855, S. 105

 34 Tjutčeva, 29. Aug. 1855, S. 255

 35 Tjutčeva, 7. Nov. 1855, S. 266

 36 Tjutčeva, 23. Nov. 1855, S. 305f.

 37 Tjutčeva, 27. Dez. 1855, S. 318

6 „Die Kaiserin ist ein Engel“

Auf dem Thron

   1 Tjutčeva, 6. Jan. 1856, S. 322

   2 Tjutčeva, 11. Jan. 1856, S. 328

   3 Ebd., S. 329

   4 Ebd., 11. Jan. 1856, S. 329

   5 Zit. nach Corti, 26. März/7. April 1856, S. 106

   6 Radzinskij, S. 146

   7 Russkij Invalid, 19. April 1856

   8 Zit. nach: Verbickaja, S. 60

   9 Verbickaja, S. 57

 10 Verbickaja, S. 62

 11 Moltke, 16. Aug. 1856, S. 20

 12 Ebd., 17. Aug. 1856, S. 23

 13 Ebd., 16. Aug. 1856, S. 21

 14 Moltke, 25. Aug. 1856, S. 76f.

 15 Miloradovič, S. 185

 16 Moltke, S. 159

 17 Moltke, S. 159f.; Butenschön, Preußin, S. 326

 18 Tjutčeva, 26. Aug., S. 355

 19 Novikov, S. 86

 20 Tolstoj, 25. Okt. 1856, S. 300f.

 21 Ebd., 12. Nov. 1856, S. 301

 22 Schlözer, S. 28f.

 23 Massenbach, 6. Dez. 1853, S. 63

 24 Tjutčeva, 27. Juni 1854, S. 169

 25 Ebd.

 26 Ebd., 20. Nov. 1855, S. 304

 27 Ebd., 20. Nov. 1858, S. 441

 28 Schlözer, 25./13. April 1857, S. 34

 29 Schlözer, 6. Mai/24. April 1857, S. 46

 30 Schlözer, 25. Mai 1857, S. 49

 31 Ebd., 24./12. Juli 1857, S. 56

 32 Tjutčeva, 11. Juni 1856, S. 388

 33 Massenbach, 24. Juli 1857, S. 109

 34 Ebd., 28. Juli 1857, S. 109

 35 Tjutčeva, 14. Juli 1857, S. 390

 36 Schäfer/Baisch, S. 12f., 28

 37 Bazarov, S. 26

 38 Massenbach, 6. Sept. 1857, S. 111f.

 39 Jena, S. 214f.

 40 Charles-Roux, S. 218

 41 Grünwald, S. 107; Tatiščev, I, S. 270

 42 Tatiščev I, S. 273; Schlözer, S. 84

 43 Schlözer, 4. Dez./22. Nov. 1857, S. 84

 44 Ebd., 26./14. Dez. 1857, S. 88

7 „Von einfacher und vornehmer Güte“

Pädagogen, Schriftsteller und ein Zauberkünstler

   1 Mel’nik, S. 402; Ljašenko, S. 158

   2 Mel’nik, S. 402

   3 Čičerin, S. 86

   4 Kropotkin, S. 180

   5 Butenschön, Württembergerin, S. 311

   6 Kropotkin, S. 180

   7 Petrova, S. 25

   8 Dumas, S. 10

   9 Tjutčeva, 10. Juli 1858, S. 396

 10 Ebd., S. 396f.

 11 Ebd., 5. Nov. 1858, S. 434f.

 12 Tjutčeva, 26. Aug. 1858, S. 411

 13 Tjutčeva, 8. Okt. 1858, S. 421

 14 Zit. nach: Corti, 3. Dez. 1858, S. 127

 15 Čičerin, S. 85

 16 Kropotkin, S. 180

 17 Herzen, Bd. XIII, S. 354

 18 Verbickaja, S. 62

 19 Schlözer, 23./11. Nov.1858, S. 115

 20 Zit. nach: Corti, undatiert, S. 128

 21 Bismarcks Biefe, 1. Juli 1859, S. 180

 22 Zit. nach: Meyer, Bismarck. Der Mensch und der Staatsmann, S. 125

 23 Zit. nach: Gitermann, 18. April 1859, S. 595

 24 Pernau’sches Wochenblatt, 1. Aug. 1859, gesperrt im Original

 25 Taube von der Issen (Hg.), S. 409

 26 Benua, S. 37

 27 Alexander von Russland, S. 149

 28 Massenbach, 1. Nov. 1860, S. 146

 29 Schlözer, 3. Nov. 1860, S. 161

 30 Schlözer, 26./14. Nov. 1860, S. 167f.

 31 Schlözer, 29./17. Dez. 1860, S. 174

 32 Jena, S. 227

 33 Massenbach, 18. Jan. 1861, S. 153f. (Text nach Abschluss des Tagebuchs [1851–1866] aktualisiert)

8 „Die Zukunft ist keine rosige“

Reformjahre

   1 Ljašenko, S. 158

   2 Schlözer, 28./16. Jan. 1861, S. 184

   3 Zit. nach: Corti, 15./27. Febr. 1861, S. 170

   4 Rhode, S. 388f.

   5 Meyer, S. 85

   6 Schlözer, 5. April/24. März 1861, S. 203f.

   7 Massenbach, 10. April 1861, S. 154

   8 Tjutčeva, 5. März 1861, S. 475

   9 Schlözer, 13./1. Juni 1861, S. 214

 10 Tolstoj, 27. Juli 1861, S. 301

 11 Schlözer, 18. Juli 1861, S. 220

 12 Ebd., 24. Aug. 1861, S. 223

 13 Ebd., 14./2. Okt. 1861, S. 225

 14 Sindalovskij, S. 169

 15 Schlözer,14./2. Okt. 1861, S. 224

 16 Zit. nach: Radzinskij, 22. Nov./3. Dez. 1861, S. 212

 17 Zit. nach: Corti, 4. April 1862, S. 171

 18 Panaeva, S. 337

 19 Zit. nach: Corti, 6./18. Juni 1862, S. 170f.

 20 Kropotkin, S. 178

 21 Zit. nach: Corti, 13./25. Mai 1862, S. 172

 22 Meyendorff, III, 20. Juni, 2. Juli 1862, S. 427

 23 Ebd., S. 428

 24 Butenschön, Zaubertempel, S. 76f.

 25 Dreux, Notiz vom 27./15. Februar 1878, S. 375f.

 26 Meyendorff, III, 22. Aug./3. Sept. 1862, S. 429f.

 27 Tatiščev, I, S. 446f.

 28 Zit. nach: Corti, 5./17. Jan. 1863, S. 174f.

 29 Zit. nach: Corti, 6./18. Juli 1863, S. 179f.

 30 Corti, S. 180

 31 Zit. nach: Corti, 24. April, 6. Mai 1864, S. 185

 32 Friedrich III., 10. Juni 1864, S. 368

 33 Zit. nach: Kiste, S. 49

 34 Corti, S. 185

 35 Jena, S. 252

 36 Friedrich III., 19. Juli 1864, S. 371

 37 Massenbach, 26. Juli 1864, S. 191

 38 Tolstoj, 12./24. Juli 1864, S. 302

 39 Ebd.

 40 Ebd.

 41 Erbach-Schönberg, S. 60

 42 Maria Alexandrowna, 2./15. Aug. 1864, S. 2

 43 Zit. nach: Verbickaja, S. 128

 44 Erbach-Schönberg, S. 64

 45 Friedrich III., S. 375

 46 Erbach-Schönberg, 18. Okt. 1864, S. 66

9 „Abends am Ufer des Meeres“

Tod des Thronfolgers

   1 Verbickaja, S. 163

   2 Zit. nach: Verbickaja, S. 168

   3 Ebd., S. 169

   4 Ebd., S. 170

   5 Ebd., S. 171

   6 Verbickaja, S. 184

   7 Verbickaja, S. 175

   8 Zit. nach: Verbickaja, S. 182

   9 Tjutčeva, 4.-26. April, S. 479

 10 Ebd., S. 180

 11 Tjutčeva, S. 481; Verbickaja, S. 180

 12 Erbach-Schönberg, S. 75

 13 Zit. nach: Verbickaja, S. 186

 14 Tjutčeva, 4.–26. April 1864, S. 490

 15 Litvinov, S. 56f.

 16 Zit. nach: Corti, 18. April 1865, S. 187

 17 Litvinov, S. 57

 18 Zit. nach: Grünwald, S. 218

 19 Massenbach, 6. Mai 1865, S. 202f.

 20 Ebd., 6. Mai 1865, S. 203

 21 Maria Alexandrowna, 28. April/10.Mai 1865, S. 2

 22 Zit. nach: Massenbach, 1. Juli 1865, S. 204f.

 23 Talleyrand-Périgord, 9. Juni 1865, zit. nach: Grünwald, S. 219

 24 Ebd., S. 219f.

 25 Valuev, II, 14. Mai 1865, S. 42

 26 Olga, S. 167

 27 Valuev, 13. Aug. 1865, S. 634

 28 Wittram, S. 187

 29 Valuev, II, 20. Juli 1865, S. 60

 30 Ebd., 21. Juli 1865, S. 61

 31 Maria Alexandrowna, 30. Juli/11.Aug. 1865, S. 2

 32 Schweinitz, I, S. 180

 33 Tolstaja, S. 96f.

 34 Zit. nach: Barkowez u.a., 14. März 1884, S. 41

10 „Mir ist eben ein Unfall passiert“

Attentate und Kriege

   1 Zit. nach: Corti, 1./13. April 1866, S. 199

   2 Valuev, 4. April, S. 115

   3 Zit. nach: Corti, Mai 1866, S. 207

   4 Jakovleva, III., S. 598

   5 Olga, S. 185

   6 Jakovleva, III., S. 599

   7 Maria Alexandrowna, 26. April/8.Mai 1866, S. 2

   8 Zit. nach: Corti, 7. Mai 1866, S. 207

   9 Corti, S. 199

 10 Kropotkin, S. 296f.

 11 Kropotkin, S. 354f.

 12 Dumas, S. 152

 13 Radzinskij, S. 242

 14 Paléologue, S. 60f.

 15 Bülow, S. 377

 16 Zit. nach: Corti, 8./20. Juli 1866, S. 221

 17 Zit. nach: Corti, 19./31. Juli 1866, S. 224

 18 Corti, S. 225

 19 Andersen, Dagbøger, Bd VII, S. 190; Briefe an Mimi Holstein-Holsteinborg: http://andersen.sdu.dk/brevbase/brev.html?bid=12450

 20 Zit. nach Radzinskij, S. 211

 21 Maria Alexandrowna, 18./20. Nov.1866, S. 2

 22 Radzinskij, S. 211

 23 Valuev, 12. Mai 1867, S. 206

 24 Kiste, S. 64

 25 Tolstaja, S. 98f.

 26 Kiste, S. 65

 27 Valuev, II, 27. Mai 1866, S. 209f.

 28 Ebd., 28. Mai 1867, S. 210

 29 Radzinskij, S. 246

 30 Ljašenko, S. 137

 31 Ebd., S. 81f.

 32 Twain, S. 188f.

 33 Maria Alexandrowna, 21. Aug./2.Sept. 1867, S. 3

 34 Zit. nach: Böhm, S. 411

 35 Ebd., S. 412

 36 Ebd.

 37 Corti, S. 236

 38 Maria Alexandrowna, 7. Aug. 1868, S. 5

 39 Ebd.

 40 Graf, S. 202f.

 41 Boehm, S. 380; Corti, S. 236f.

 42 Maria Alexandrowna, 11./23. Dez. 1868, S. 5

 43 Ebd.

 44 Corti, S. 239

 45 Zit. nach: Corti, 20. Juli 1870, S. 241

 46 Zit. nach: Corti, 5./17. Dez. 1870, S. 249

 47 Zit. nach: Corti, 8./20. Jänner 1971, S. 246f.

11 „Ein Schatten ihrer selbst“

Letzte Jahre

   1 Valuev, 14. März 1872, S. 278

   2 Kiste, S. 66

   3 Ebd., S. 67

   4 Kropotkin, S. 291

   5 Petrova, S. 26

   6 Zit. nach: Radzinskij, S. 286f., kursiv im Orig.

   7 http://www.fedor-tutchev.ru/poezia228.html

   8 Zit. nach: Budko u.a., S. 12

   9 Vgl. Grünwald, S. 288f.

 10 Tatiščev, 2, S. 90

 11 Erbach-Schönberg, S. 206

 12 Stökl, S. 581

 13 Zit. nach: Corti, 17./29. Jan. 1870, S. 239

 14 Stanley, S. 214

 15 Ebd.

 16 Ebd., S. 204

 17 Valuev, 11. Jan. 1874, S. 292

 18 Stanley, S. 216

 19 Zit. nach: Kiste, S. 76

 20 Tolstoj, 27. Nov. 1874, S. 295

 21 Ebd., S. 296

 22 Narischkin-Kurakin, S. 56, 59

 23 Zit. nach: Corti, 9./21. April 1876, S. 268

 24 Valuev, 8. April 1876, S. 352

 25 Zit. nach: Grünwald, 8. April 1876, S. 304f.

 26 Erbach-Schönberg, S. 213f.

 27 Ebd., S. 213f.

 28 Tatiščev, H, S. 294

 29 Zit. nach: Grünwald, 10. Juli 1876, S. 305

 30 Ebd., 4. Okt. 1876

 31 Zit. nach: Paléologue, S. 93

 32 Schweinitz, I, S. 340f.

 33 Zit. nach: Corti, 5./17. Aug. 1876, S. 271

 34 Černucha, S. 17; Tjutčeva, S. 331; vgl. Kiste, S. 82

 35 Schweinitz, I, S. 359

 36 Ebd., S. 363

 37 Zit. nach: Corti, 4./16. Nov. 1876, S. 274

 38 Schweinitz, S. 399

 39 Zit. nach: Corti, 22. Mai/3. Juni 1877

 40 Narischkin-Kurakin, S. 66f.

 41 Kropotkin, S. 488f.

 42 Tolstaja, S. 60; Radzinskij, S. 433

 43 Maria Alexandrowna, 11./23. Sept. 1878, S. 4

 44 Schweinitz II, 22. März 1879 S. 47

 45 Zit. nach: Corti, 11./23. April 1879, S. 308

 46 Tolstaja, S. 26

 47 Tolstaja, S. 167

 48 Zit. nach: Radzinskij, 3. Juni 1879, S. 360

 49 K.R., 24. Juni 1879, S. 63

 50 K.R., 28. Juni 1879, S. 64

 51 Zit. nach: Hoetzsch, 21. Juli/2. Aug. 1879, S. 85, Fn. 1

 52 Šeremetev, in: Černucha u.a. (Hg.), S. 326

 53 Verbickaja, S. 285

 54 Zit. nach: Troyat, S. 195

 55 Tolstaja, S. 28

 56 Ebd.

 57 Schweinitz II, 15. Jan. 1880, S. 88

12 „Niemand konnte sie ohne Tränen ansehen“

Lebensende

   1 Schweinitz, II, 4. Febr. 1880, S. 91

   2 Schweinitz II, 9. –12. Febr. 1880, S. 94f.

   3 Ebd., S. 95

   4 Tolstaja, S. 29

   5 Ebd.

   6 Tolstaja, S. 26

   7 Zit. nach: Ljašenko, S. 288, aus dem Russ.

   8 Schweinitz, II, 17. Febr. 1880, S. 101

   9 Zit. nach: Grünwald, S. 369

 10 Monachov, S. 122

 11 Alexander von Russland, S. 55

 12 Tolstaja, S. 32f.

 13 Schweinitz, II, S. 101

 14 Tolstaja, S. 37

 15 Ebd., S. 41

 16 Monachov, S. 124

 17 Grünwald, S. 372

 18 Tolstaja, S. 44

 19 Kiste, S. 97

 20 Tolstaja, S. 41

 21 Jakovleva, III., S. 604

 22 Ebd., S. 127

 23 Benua, Erinnerungen, I, S. 493

 24 Tolstaja, S. 47

 25 Ebd.

 26 K.R., 20. April, Ostern 1880, S. 83

 27 Ebd., 11. Mai 1880, S. 85

 28 Tolstaja, S. 48

 29 Kropotkin, S. 508

 30 Tolstaja, S. 49

 31 Corti, S. 323

 32 K.R., 22. Mai, S. 87

 33 Ebd.

 34 Zit. nach: Petrova, S. 28

 35 Zit. nach: Barkowez u.a., S. 37f.

 36 http://www.womanhit.ru/archive/651357-lyubov-vseya-rusi-.html

 37 Zit. nach: Tolstaja, S. 43

 38 Benua, Erinnerungen, I, S. 493

 39 K.R., 23. Mai 1880, S. 87

 40 Ebd.

 41 Tolstaja, S. 55

 42 K.R., 24. Mai 1880, S. 88

 43 Tolstaja, S. 53

 44 Bogdanovič, 28. Juni 1880, S. 539

 45 Zit. nach: Radzinskij, S. 441; Paléologue, S. 187f.

 46 Novikov, S. 403

 47 Kaiserin Friedrich, Briefe, 12. Nov. 1880, S. 193f.

 48 Tolstaja, S. 203

 49 Benua, Erinnerungen, I, S. 493f.

 50 Tolstaja, S. 204

 51 Tolstaja, S. 189

 52 Kaiserin Friedrich, 14. März 1881, S. 197

 53 Kropotkin, S. 512

 54 Tolstaja, S. 207

 55 Zit. nach: Grünwald, S. 416